Yoshlar siyosati jamiyatni rivojlantirish va ijtimoiy o'zgarishlarning muhim omili sifatida turli mexanizm, uslub va strategiyalarni ishlab chiqishni hamda izchil ravishda amaliyotga tadbiq etishni taqozo etadi.

Davlatdagi ijtimoiy barqarorlik ko'p jihatdan yoshlarning barcha qatlamlariga yo'naltirilgan kuchli ijtimoiy himoyaga, ularning tashabbuslarini qo'llab-quvvatlash hamda imkoniyatlarini yuzaga chiqarishda yetarli shart-sharoit yaratilganiga bog'liqdir.

Shu jihatdan, 2016 yilda qabul qilingan“Yoshlarga oid davlat siyosati to'g'risida” gi Qonun mamlakatimizning ushbu yo'nalishdagi asosiy tamoyillarini belgilab berib, yosh avlodni har tomonlama barkamol etib tarbiyalash, iste'dodini yuzaga chiqarish va ularni qo'llab-quvvatlashda muhim o'rin tutmoqda. Prezident SH.Mirziyoev bugungi kunda mamlakatimizning yoshlarga oid siyosati haqida to'xtalib, “Eng muhimi, yoshlar bilan doimiy muloqot olib borish, ularning bandligini ta'minlash, hayotda o'z o'rnini topishi, jamiyatning munosib a'zolariga aylanishi, mehnat va turmush sharoitlarini yaxshilash vazifasi barchamizning kundalik faoliyatimiz mezoniga aylanib bormoqda” deb ta'kidlab o'tdi.

Bugun globallashuv jarayonlari shiddatli rivojlanib borayotgan davrda barcha jabhalarda bo'lgani kabi yoshlar siyosatini amalga oshirish, ular bilan ishlashsohasida ham yangicha qarashlar, munosabatlar tizimini ishlab chiqish hamda xorijiydavlatlarning ilg'or texnologiyalaridan foydalanish taqozo etilmoqda. Zero, ushbu tajribalarni tahlil qilish, ulardan mamlakatimiz amaliyotida unumli foydalanish yo'llarini o'rganish orqali ijobiy natijalarga erishish mumkin.

Xorijiymamlakatlarning aksariyatidadavlatning yoshlar siyosati sohasidagi asosiy printsiplari, vazifalari aks etgan huquqiy hujjatning ishlab chiqish masalasiga katta e'tibor qaratiladi. Misol uchun, Ozarbayjon, Belarus, Finlandiya, Qozog'iston, Qirg'iziston, Latviya, Litva, Janubiy Koreya kabi davlatlarda Yoshlarga oid davlat siyosati to'g'risida qonunlar qabul qilingan.

Yoshlarga oid davlat siyosati to'g'risidagi qonun mamlakatning ushbu sohadagi asosiy faoliyati, vazifalari hamda asosiy tamoyillarni o'zida aks  ettiradi. Biroq, ushbu qonunlarda yoshlarga oid siyosatni amalga oshirishning aniq mexanizmlari ko'zda tutilmaydi.

Keyingi yillarda aksariyat Yevropa davlatlarida yoshlarga oid siyosatni amalga oshirishda o'rta va uzoq muddatlarga mo'ljallangan strategiya va dasturlarni ishlab chiqish tajribasidan keng foydalanilmoqda. Xususan, Albaniya, Avstriya, Bolgariya, Vengriya, Makedoniya, Ruminiya,  Serbiya,  Slovakiya  va boshqa  davlatlarda ushbu  yo'nalishdagi  chora-tadbirlar  strategiyalar orqali  amalga oshirilmoqda. Strategiyaning afzal tomonlaridan biri, uni qabul  qilishdan  oldin  yoshlarning  turli qatlamlari  o'rtasida  tadqiqotlar  o'tkazilib,  mavjud  holat  va  muammolar  aniqlanadi  hamda  uni  bartaraf  etishga  oid  tegishli  chora-tadbirlar  rejasi  ishlab chiqiladi. 

Ikkinchi tomondan, ma'lum vaqtlar oralig'ida strategiyadagi vazifalarning ijrosi monitoring qilib boriladi. Bu davlatningyoshlarga oid siyosatini ma'lum bir muddatlarda baholab borish, tahlil qilish imkonini beradi.

Masalan, Moldovada yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirishda bugungi kunga qadar 3 ta strategiya ishlab chiqilgan. Xususan, “2009-2013 yillarda yoshlar masalalari bo'yicha milliy strategiya”, “Moldova-2020” milliy rivojlanish strategiyasi” hamda “2020 yilgacha Yoshlar sektorini rivojlantirishning milliy strategiyasi” kabi hujjatlar mavjud bo'lib, ular mamlakatda yoshlar siyosatini amalga oshirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda.

2014 yilda Moldovada “2020 yilgacha Yoshlar sektorini rivojlantirishning milliy strategiyasi” qabulqilinib, uni hayotga tadbiq etishning harakatlar rejasi ishlab chiqildi. Mazkur strategiyani ishlab chiqishdan  avval, mamlakatning 10 ta viloyatida yoshlar o'rtasida so'rovnoma va tadqiqotlar amalga oshirilib, yoshlar orasida uchrayotgan dolzarb muammolar tahlil qilingan. Aniqlangan muammolardan kelib chiqib strategiyaning asosiy maqsad va vazifalari belgilab olingan. Unga ko'ra keyingi 6 yilda yoshlar sektorini rivojlantirish, yoshlarning, xususan, imkoniyati cheklangan yoshlarning shaxsiy va kasbiy o'sishini ta'minlash  uchun tegishli sharoitlarni yaratish belgilab berilgan. Bunda:

- demokratik jarayonlarni mustahkamlashda yoshlarning faol ishtirokini ta'minlash;

- yoshlarning bilim, malaka va kasbiy mahoratini oshirgan holda hamda axloqiy tarbiyasini yaxshilagan holda ularning, shu jumladan, imkoniyati cheklangan yoshlarning jamiyatga ijtimoiylashuvi uchun sharoit yaratish;

- yoshlarning tadbirkorlik faoliyatidagi imkoniyatlarini oshirgan holda ularning bandligini ta'minlash, bu borada imkoniyati cheklangan yoshlarga alohida e'tibor qaratish;

- yoshlar tashkilotlarining infratuzilmasini yaxshilash hamda yoshlar bilan ishlash sohasida ta'sirchan mexanizmlarni qo'llash vazifalari asosida strategik yo'nalishlar belgilab olindi.

Ushbu Strategiyani amalga oshirishda Moldova Yoshlar va sport vazirligi mas'ul etib belgilangan.

Xuddi shunga o'xshash hujjat Armaniston Respublikasida ham ishlab chiqilgan bo'lib, u “2013-2017 yillarda yoshlarga oid davlat siyosati strategiyasi” deb nomalanadi. Unda 5 ta yo'nalishdagi muhim jihatlar qamrab olinib, 44  ta banddan iborat chora-tadbirlarni amalga oshirish ko'zda tutilgan. Bular quyidagilardan iborat:

- yoshlarni mamlakat siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayotidagi ishtirokini oshirish;

- yoshlarni ijtimoiy-iqtisodiy va bandligini ta'minlashdagi muammolar;

- yoshlar o'rtasida sog'lom turmush tarzini targ'ib qilish;

- yoshlarni ma'naviyva madaniy qadriyatlar hamda harbiy-vatanparvarlik ruhida tarbiyalash;

- uzluksiz hamda norasmiy ta'limni yanada rivojlantirish.

O'z navbatida yuqoridagi yo'nalishlarni amalga oshirish  bo'yicha  tegishli  chora-tadbirlar,  ularning  muddati, mas'ul tashkilotlar va moliyalashtirish manbalari ko'rsatib o'tilgan.

Armaniston Respublikasining “2013-2017 yillarda yoshlarga oid davlat siyosati strategiyasi” 9 bo'limdan iborat bo'lib, uning 2 bo'limi mamlakatdagi yoshlar siyosatining joriy holati, zamonaviy tendentsiyalari tahliliga qaratilgan. Strategiyani hayotga tadbiq etishga mas'ul davlat organi Armaniston Yoshlar va sport vazirligi hisoblanadi.

Yevropa Ittifoqi tarkibidagi davlat - Serbiyada ham “2015-2025 yillarda yoshlar milliy strategiyasi” amaliyotga joriy etilgan. Qayd etish joizki, Serbiyada 2008-2014 yillarda  ham shu kabi strategiya ishlab chiqilgan va hayotga tadbiq etilgan. Ushbu strategiyani yakuniga oid baholash natijalari hamda Yevropa Kengashi ekspertlari tomonidan tayorlangan “Yoshlar siyosatini takomillashtirishga oid tavsiyalar”dan kelib chiqib yangi 2015-2025 yillarga mo'ljallangan strategiya yaratilgan. 10 yilga mo'ljallangan yangi strategiya yoshlar siyosati sohasida 9 ta muhim vazifalarni amalga oshirishni ko'zda tutadi:

- yoshlarning  mehnat  qobiliyatini  va  bandligini oshirish;

- yoshlarning o'z mutaxassisligi bo'yicha malakalarini oshirish va ularning innovatsiyalar sohasidagi bilimlarini rivojlantirish;

- yoshlarning  jamiyat  hayotidagi  faol  ishtirokini ta'minlash;

- yoshlarning salomatligini mustahkamlash;

- yoshlarning o'z xavfsizligi sohasida madaniyatini yuksaltirish;

- jamiyatdan ajralib qolish xavfi bo'lgan yoshlar guruhlarini ijtimoiylashuviga yordamlashish;

- yoshlar o'rtasida xalqaro hamkorlikni rivojlantirish va yosh migrantlarni qo'llab-quvvatlash;

- yoshlarni ijtimoiy-siyosiy jarayonlardan xabardor qilishni takomillashtirish;

- madaniyat sohasidagi dasturlarni yaratishda yoshlarni faol jalb qilish.

Shuni alohida ta'kidlash kerakki, harbir yo'nalishdagi muammolar chuqur tahlil qilingan va yoshlar o'rtasida so'rovnomalar o'tkazilgan. Ularning natijalaridan kelib chiqib, aniq va manzilli chora-tadbirlar belgilangan. 

Ularning asosiy ijrochisi sifatida Serbiya Yoshlar masalalari vazirligi ko'rsatilgan.

Yuqorida nomlari tilga olingan davlatlardagi muhim jihat – yoshlar siyosatini amalga oshirishda alohida davlat organining mavjudligini qayd etish zarur. 

Chunki uzoq ma'lum muddatlarga tuzilgan davlat strategiyalarini amalga oshirishda aniq ijrochining bo'lishi va u davlat tashkiloti maqomida bo'lishi muhim ahamiyat kasb etadi.

Yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirishda alohida vazirlik tashkil etgan yana bir davlatlardan biri Ozarbayjon Respublikasi hisoblanadi. 

Mazkur davlat yoshlar siyosatini amalga oshirishda strategiyalar bilan bir qatorda dasturiy siyosiy texnologiyalardan foydalanishga katta e'tibor qaratgan. Jumladan, Yoshlarning imkoniyatlaridan to'liq foydalanish, ish bilan band qilish hamda davlat boshqaruvidagi ishtirokini ta'minlash bo'yicha “2005-2009 yillarda Ozarbayjonda Yoshlarga oid davlat dasturini tasdiqlash to'g'risida”gi, “2006-2010 yillarda Alohida iqtidori bo'lgan bolalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish bo'yicha davlat dasturi”, “2007-2012 yillarda Ozarbayjon Respublikasida professional-texnik ta'limni rivojlantirish bo'yicha davlat dasturi” va “2007-2015 yillarda ozarbayjonlik yoshlarni xorijda ta'lim olishini ta'minlash bo'yicha davlat dasturi” qabul qilingan.

Shuningdek, “Ozarbayjon yoshlari 2011-2015 yillarda” nomli Davlat Dasturi” va “2015-2025 yillarda Ozarbayjon yoshlarini rivojlantirish strategiyasi” hamda “Ozarbayjon yoshlari 2017-2021  yillarda” nomli davlat dasturlari yoshlarga oid davlat siyosatining uzoq muddatli istiqbollarini belgilab bergan.

“Ozarbayjon yoshlari 2011-2015 yillarda” nomli davlat dasturiga muvofiq Yoshlar fondi tashkil etilib, fan, ta'lim, madaniyat va yoshlar siyosatini samaradorligini ta'minlashga qaratilgan bir qator ijtimoiy loyihalarni moliyalashtirish, faol yoshlarga o'z imkoniyatlarini namoyon etishlariga ko'maklashish vazifalari belgilangan. Ushbu Fond o'tgan yetti yil mobaynida 4 mingdan ortiq yirik ijtimoiy loyihalarni moliyalashtirishga erishgan .

Bundan tashqari, Ozarbayjon Prezidenti Administratsiyasida yoshlar va sport masalalari bo'yicha xizmat faoliyati yo'lga qo'yilgan. Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat boshqaruv akademiyasida rahbar kadrlarni malakasini oshirish yo'nalishi mavjud  bo'lib, unda “Ozarbayjon Respublikasida yoshlar siyosati” nomli maxsus kurs o'tilishi tashkil etilgan. 

Yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirishda dasturiy texnologiyalardan foydalanish bo'yicha Belarus Respublikasida ham bir qator hujjatlar ishlab chiqilgan. Xususan, 2016-2020 yillarga mo'ljallangan “Ta'lim va yoshlar siyosati”, “Belarus Respublikasida xalq salomatligi va demografik xavfsizlik”, “Belarus`Respublikasida bolalar va yoshlarning uzluksiz ta'limi”, “Aholining ijtimoiy himoyasi va bandligini ta'minlash” kabi Davlat dasturlari orqali mamlakatda yoshlarga oid davlat siyosati amalga oshirilmoqda.

Belarus Respublikasida amalga oshirilayotgan yoshlar siyosatining muhim jihatlaridan biri, unda iqtidorli va iste'dodli yoshlarni qo'llab-quvvatlashga alohida e'tibor qaratiladi. Ta'lim muassasalario'quvchilari va talabalarni ijtimoiy himoyalash Belarus Respublikasi Prezidentining Iqtidorli yoshlarni qo'llab-quvvatlash maxsus fondi tomonidan amalga oshiriladi. Jumladan, 2017 yilda Fond mablag'lari hisobidan o'qish va ilmiy tadqiqot sohalaridagi muvaffaqiyatlari uchun 2070 nafar yoshlar taqdirlangan.

Yana bir muhim jihat, Belarusda mamlakat iqtidorli va iste'dodli yoshlarining ma'lumotlar banki (manzilli ro'yxati) shakllantirilgan. Mazkur ro'yxatga respublikaning 6 ming nafar iqtidorli, 690 nafar iste'dodli yoshlari kiritilgan.

Belarusda yoshlarning oliy ta'lim olishi uchun keng  imkoniyatlar yaratiladi.  Har 10 ming nafar aholiga to'g'ri keladigan talabalar soni bo'yicha Belarus MDH  davlatlari orasida 1-o'rinda qayd etilgan (10 ming aholiga 330 nafar talaba). Undan keyingi o'rinlarni  Ukraina (321 nafar) hamda Armaniston (310nafar) egallagan.

Mamlakat ta'lim tizimi yoshlarning axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, umladan, kompyuter va Internet tarmog'idan faol foydalanishi uchun shart-sharoitlar yaratadi. Mamlakat yoshlariningbu jarayonlardagi ishtirokini – “raqamli avlod” iborasi bilan ifodalash urfga kirgan. Statistik ma'lumotlargako'ra, bu yerda 14-30 yoshlilarning  Internetdan foydalanishi 98,5% ni tashkil qiladi .

Xulosa qilib aytganda, xorijiy davlatlar yoshlar siyosatini amalga oshirishda bir qancha uslub va mexanizmlardan foydalanib kelmoqda. Mazkur uslublar, ilg'or tajribalardan mamlakatimiz  amaliyotida qo'llash uchun quyidagilar taklif qilinadi:

Belarusda yoshlarga oid davlat siyosatiniamalga oshirishda yoshlarning axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini (dasturlash, kompyuterlashtirish, Internetdan foydalanish) o'rganishiga davlat darajasida e'tibor qaratiladi. Bu kelgusida yoshlarning nafaqat o'z yurtida balki Yevropaning bir qancha davlatlarida munosib ish topishini ta'minlaydi. Mazkur ilg'ortajribadan O'zbekistonda yoshlar bandligini ta'minlash, mehnat bozorida raqobatbardosh kadrlar yetkazib berishda foydalanish, ularni axborot-kommunikatsiya  texnologiyalari savodxonligi bo'yicha puxta tayorlashning kompleks chora-tadbirlari ishlab chiqish va bu borada zarur sharoitlar yaratish maqsadga muvofiq.

Moldovada hayotga tadbiq etilgan strategiyani amalga oshirish jarayonida yoshlarning turli qatlamlariga xos muammolar aniqlanib, tadqiqot va tahlillar amalga oshirilgan. Ushbu tadqiqotlar strategiyaning natijadorligini baholash bilan bir qatorda mamlakat yoshlar siyosatining 6 yillik holatini tahlil qilish imkonini beradi. O'zbekistonda yoshlargaoid davlat siyosatini amalga oshirish sohasida yuqoridagi kabi strategiyalarning ishlab chiqilishi yoshlar o'rtasidagi asosiy muammolarni o'rganish, tahlil qilish va turli ko'rsatkichlarning o'zgarish dinamikasini kuzatib borish hamda ushbu yo'nalishdagi faoliyatni baholash uchun xizmat qilishi mumkin.

Moldovada “yoshlar bilan ishlovchi mutaxassis” tushunchasi qo'llanilib, ularning malakasi, nufuzini oshirishga alohida e'tibor qaratiladi. Ularning yoshlarbilan ishlash malakasiga egaligi, yoshlarni ruhlantira olish, rag'batlantirish sifatlariga ega bo'lishi muhim talablardan hisoblanadi. Mazkur tajribani O'zbekistonda yoshlar masalalari bilan shug'ullagnadigan nodavlat notijorat tashkilotlari amaliyotida joriy etish, “yoshlar bilan ishlovchi mutaxassis” tushunchasini qo'llash orqali bu borada ma'lum bir me'yorlarning joriy etilishi, ushbu sohada ishlovchilarning faoliyatini baholash normalari ishlab chiqilishiga imkon berishi mumkin.

Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti  huzuridagiDavlat boshqaruv akademiyasida rahbar kadrlarni malakasini oshirish yo'nalishi mavjud bo'lib, unda  “Ozarbayjon Respublikasida yoshlar siyosati” nomli maxsus kurs o'tilishi tashkil etilgan. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat boshqaruvi akademiyasi hamda  Yoshlar muammolarini o'rganish va istiqbolli kadrlarni tayyorlash institutida ham “O'zbekiston Respublikasida yoshlar siyosati” nomli maxsus kurs o'tilishini tashkil etish mumkin.

Armanistonda “yoshlar mutaxassisi” instituti tashkil etilgan bo'lib, uning asosiy maqsadi yoshlarga oid davlat siyosatini hamda yoshlarga oid davlat dasturlarini amalga oshirish bo'yicha kadrlarni tayyorlashdan iborat. Institut yoshlar bilan ishlash, yoshlar siyosati va dasturlarini amalga oshirish yo'llari, uslublari bo'yicha kadlarni tayyorlab beradi. O'zbekistonda ham ayrim oliy ta'lim muassasalarida “yoshlar mutaxassisi” bo'yicha yo'nalishlar ochib, kadrlarni tayyorlash yoshlar siyosatini amalga oshirishda muhim o'rin tutushi mumkin.