“Ekologik muammolar: o‘zgaruvchan dunyoda inson huquqlari kelajagi uchun barqaror yechimlar topish” mavzusidagi

INSON HUQUQLARI BO‘YICHA

SAMARQAND FORUMI

KONSEPSIYASI 

 

 

Umumiy ma’lumot

 

Iqlim o‘zgarishi inson huquqlari uchun fundamental muammo hisoblanadi. U ko‘plab asosiy huquqlarga, jumladan yashash, sog‘liq, oziq-ovqat, toza suv va xavfsiz uy-joy huquqlariga bevosita ta’sir qiladi. Iqlim o‘zgarishining eng tashvishli jihatlaridan biri uning asosiy inson huquqlaridan foydalanishga ta’siridir. Bu ta’sirlar keng ko‘lamli va chuqur hisoblanib, sog‘liq va hayotga xavf soluvchi tahdidlardan, bo‘ronlar va qurg‘oqchilik kabi halokatli ob-havo sharoitlaridan toza suv va oziq-ovqatdan foydalanishning qisqarishigacha bo‘lgan muammolarni o‘z ichiga oladi. Iqlim o‘zgarishi, shuningdek, mojarolar va ommaviy migratsiyaga hissa qo‘shishi mumkin bo‘lgan ijtimoiy va iqtisodiy beqarorlikning kuchayishiga olib keladi.

Iqlim o‘zgarishi inson huquqlarining, ayniqsa, aholining zaif qatlamlari huquqlarining buzilishiga sabab bo‘ladi, chunki u aholi o‘rtasida mavjud tengsizlikni kuchaytiradi. Iqlim o‘zgarishi bolalar, xotin-qizlar, nogironligi bo‘lgan shaxslar, yoshlar, migrantlar, mahalliy xalqlar va ozchiliklar kabi zaif guruhlarga – global isishga eng kam hissa qo‘shganlarga eng katta zarar yetkazadi.

UNICEF iqlim inqirozini “bola huquqlari inqirozi” deb nomlagan. 500 milliondan ortiq bolalar ekstremal ob-havo hodisalari tufayli suv toshqini xavfi o‘ta yuqori bo‘lgan hududlarda yashaydi, taxminan 160 million bola esa kuchli qurg‘oqchilikka moyil bo‘lgan hududlarda istiqomat qiladi. Iqlim o‘zgarishi bo‘yicha harakatsizlik yoshlar va kelajak avlodlarning rivojlanish huquqiga bevosita tahdidni kuchaytiradi.

Iqlim o‘zgarishi global salomatlikka ham jiddiy tahdid solmoqda. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) iqlim o‘zgarishi salomatlikning quyidagi asosiy omillariga, ya’ni toza suv, toza havo, to‘g‘ri ovqatlanish va xavfsiz uy-joy omillariga tahdid qilishini ta‘kidlaydi. Masalan, issiqlik to‘lqinlarining chastotasi hamda intensivligining oshishi issiqlik stressi va yurak-qon tomir kasalliklarining ko‘payishiga olib keladi. Iqlim o‘zgarishi natijasida bezgak va denge bezgagi kabi yuqumli kasalliklar ham tarqaladi.

Inson huquqlari va atrof-muhit bo‘yicha maxsus ma’ruzachi Devid
R. Boydning hisob-kitoblariga ko‘ra, “Yiliga sodir bo‘ladigan 150 000 bevaqt o‘limga iqlim inqirozi sabab bo‘ladi”.

Issiqxona gazlarining global emissiyasiga Markaziy Osiyoning qo‘shgan hissasi global ulushning 2 foiziga zo‘rg‘a yetayotganiga qaramay, ushbu hudud iqlim o‘zgarishiga nisbatan eng zaif mintaqalardan biri hisoblanadi. Xalqaro valyuta jamg‘armasi ma’lumotlariga ko‘ra, Markaziy Osiyoning “issiqlik” darajasi global ko‘rsatkichlardan 2 baravar yuqoridir. Sayyoramizning boshqa hududlariga (0,7 daraja) taqqoslasak, oxirgi 30 yil ichida havo harorati Selsiy bo‘yicha 1,5 darajaga oshgan.

Iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashning asosiy elementi barqaror texnologiyalar va amaliyotlarni rivojlantirish, shuningdek, ekologik ta’lim va xabardorlikni oshirish, atrof-muhit va inson huquqlarini himoya qilish bo‘yicha qonunchilik choralarini kuchaytirish, iqlim o‘zgarishi oqibatlarini yumshatish va moslashishga qaratilgan loyihalarni yetarli darajada moliyalashtirishni ta’minlashdan iborat.

Iqlim o‘zgarishiga qarshi kurash kontekstida ko‘rilayotgan barcha chora-tadbirlar va siyosat inson huquqlari standartlariga asoslanishi muhim ahamiyatga ega. Bu shuni anglatadiki, iqlim o‘zgarishini yumshatish bo‘yicha har qanday harakat eng zaif aholi guruhlari, shu jumladan tub aholi, kambag‘al jamoalar hamda xavf ostida bo‘lgan mamlakatlarning ehtiyojlari va huquqlarini hisobga olishi kerak.

Shu ma’noda iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashda xalqaro hamkorlik muhim o‘rin tutadi. Mamlakatlar barcha uchun barqaror va adolatli kelajakni ta’minlash yuzasidan siyosat, moliyalashtirish va texnologiya almashinuvi bo‘yicha kelishib olishlari talab etiladi. Shuni ham hisobga olish kerakki, iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashish nafaqat hukumatlarning mas’uliyati, balki har bir inson kundalik hayotda shaxsiy tanlovi yoki fuqarolik tashabbuslarida ishtirok etishi orqali o‘z hissasini qo‘shishi mumkin bo‘lgan soha hisoblanadi.

O‘zbekiston Prezidentining BMT Bosh Assambleyasining
78-sessiyasidagi tashabbusi ana shunday hamkorlikka misol bo‘la oladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev sa’y-harakatlarni birlashtirishning mahsuldorligini anglagan holda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining “Markaziy Osiyo global iqlim tahdidlari qarshisida: umumiy farovonlik yo‘lida hamjihatlik” rezolyutsiyasini qabul qilish tashabbusi bilan chiqdi.

Ushbu tashabbus, birinchi navbatda, Markaziy Osiyodagi global iqlim oʻzgarishi tahdidlariga qaratilgan boʻlib, bu mintaqaviy va xalqaro hamkorlik yoʻlidagi muhim qadam hisoblanadi. Birdamlik tamoyillariga asoslangan ushbu tashabbus Markaziy Osiyo mamlakatlari barqaror rivojlanish va xalq farovonligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan cho‘llanish, suv xavfsizligi kabi muammolarni hal qilish uchun hamjihat bo‘lishi muhim ahamiyatga ega ekanligini ta’kidlaydi.

Mintaqaviy jihat bilan bir qatorda, ushbu tashabbusning ahamiyati Markaziy Osiyoning o‘ziga xos iqlim muammolariga xalqaro e’tiborni jalb qilish orqali ortib bormoqda. Bunday yondashuv nafaqat zarur resurslarni safarbar qilish imkoniyatini beradi, balki xalqaro hamjamiyatni yanada faolroq hamkorlik qilish va birgalikdagi yechimlarni izlashga undaydi.

Shuningdek, ushbu tashabbus mintaqaviy hamkorlik va xalqaro hamjamiyat tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi global ekologik muammolarni hal qilishda yordam berishi mumkinligini ko‘rsatib, dunyoning boshqa mintaqalari uchun muhim namuna bo‘lib xizmat qiladi. Taklif etilayotgan tashabbus iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashda xalqaro muloqot va hamkorlikni mustahkamlashga yordam beradi hamda bunday global muammolar barcha darajadagi jamoaviy va muvofiqlashtirilgan sa’y-harakatlarni talab qilishini ta’kidlaydi.

BMT Bosh Assambleyasining 2021-yilda boʻlib oʻtgan 75-sessiyasida Oʻzbekiston Prezidenti Sh. Mirziyoyev tashabbusi bilan “Orolboʻyi mintaqasini ekologik innovatsiyalar va texnologiyalar hududi deb eʼlon qilish toʻgʻrisida”gi rezolyutsiya qabul qilindi. Bu Bosh Assambleya bunday maqom bergan birinchi mintaqa hisoblanadi. Orolbo‘yida 2018 – 2022-yillarda 1624 ming gektar maydonda o‘rmonlar barpo etish bo‘yicha ishlar olib borildi, 278 gektar ko‘kalamzorlar va jamoat bog‘lari barpo etildi, 46,5 million tup daraxt va butalar o‘tqazildi. Qoraqalpog‘iston Respublikasi va Xorazm viloyatida markazlashtirilgan suv ta’minoti sezilarli darajada yaxshilandi.

 

Iqlim o‘zgarishi sharoitida inson huquqlarini himoya qilishning xalqaro mexanizmlari va vositalari

 

BMTning asosiy hujjatlari insonning toza, sog‘lom va barqaror atrof-muhitga bo‘lgan huquqini ta’minlashga katta ahamiyat beradi. Ular barqaror rivojlanishning uch jihati – ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik jihatlar hamda atrof-muhitni, shu jumladan ekotizimlarni muhofaza qilish farovonlik va barcha inson huquqlaridan foydalanishga yordam berishini tan oladilar.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining turli tadbirlari salbiy iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashda katta ahamiyatga ega. Iqlim o‘zgarishi muammosi Birlashgan Millatlar Tashkilotining eng ustuvor va muhokama qilinadigan mavzularidan biri hisoblanadi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti ixtisoslashgan muassasalar orqali turli dasturlarni yaratadi hamda ishlab chiqadi, ularning maqsadi iqlim o‘zgarishi oqibatlarini moslashtirish va yumshatish, yangi texnologiyalarni joriy etish va ularni moliyalashtirish, shuningdek, aholining xabardorligi va ma’rifat darajasini oshirishdan iborat.

2030-yilgi kun tartibida mustahkamlangan global barqaror rivojlanish maqsadlaridan biri 13-maqsad bo‘lib, u iqlim oʻzgarishiga qarshi kurashish boʻyicha shoshilinch choralar koʻrishni o‘z ichiga oladi. Iqlim o‘zgarishi barcha barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishga ta’sir qiladi. Xususan, iqlim o‘zgarishi odamlarni an’anaviy daromad manbalaridan mahrum etadi, shu orqali qashshoqlikni tugatishga to‘sqinlik qiladi (BRM 1) va qishloq xo‘jaligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, bu esa oziq-ovqat xavfsizligi darajasini pasaytiradi (BRM 2). Iqlim o‘zgarishi inson salomatligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi (BRM 3), chunki, tabiiy ofatlar minglab odamlarning hayotiga zomin bo‘lib, ularni mayib qiladi, oziq-ovqat, suv va tashuvchilar orqali tarqaladigan kasalliklarning yoyilishiga sabab bo‘ladi.

Iqlim o‘zgarishiga qarshi xalqaro kurash 1992-yilda Rio-de-Janeyroda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqlim o‘zgarishi bo‘yicha doiraviy konvensiyasi (UNFCCC) qabul qilinishi bilan boshlandi, u atrof-muhitni muhofaza qilish huquqini umumlashtiradi. Ushbu konvensiya global isish va uning oqibatlariga qarshi kurashishga qaratilgan birinchi xalqaro shartnoma edi. Konvensiya global iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashning eng umumiy yo‘nalishlarini belgilaydi.

Deklaratsiya davlatlar uchun samarali ekologik qonunchilikni qabul qilish majburiyatini belgilaydi. Ular qo‘llaydigan ekologik standartlar, maqsadlar, qoidalar va ustuvorliklar atrof-muhit hamda rivojlanish sharoitlarini aks ettirishi kerakligi belgilandi. Ba’zi mamlakatlar tomonidan qo‘llaniladigan standartlar nomaqbul bo‘lishi, boshqa mamlakatlarda, xususan, rivojlanayotgan mamlakatlarda asossiz iqtisodiy va ijtimoiy xarajatlarni keltirib chiqarishi mumkin.

Doiraviy konvensiyani amalga oshirish va takomillashtirish uchun moslashishning global maqsadini belgilaydigan, ya’ni chidamlilikni oshirish, iqlim o‘zgarishiga zaiflikni kamaytirish uchun kelishuvda har bir tomon milliy darajada o‘z hissalarini, davlat erishmoqchi bo‘lgan maqsadlarga tayyorlanishini ta’kidlovchi Parij kelishuvi qabul qilindi.

Inson huquqlari bo‘yicha kengashning 42-sessiyasi Global hisobotida iqlim o‘zgarishi masalasiga alohida e’tibor qaratilib, unda iqlim oʻzgarishi dunyoning har bir mintaqasiga taʼsir etuvchi voqelik ekani va bu muammoni hal qilish uchun barcha davlatlardan birgalikda harakat qilish boʻyicha qatʼiy majburiyatni talab qilishi taʼkidlandi.

BMTning iqlim siyosati vositalaridan biri Jahon meteorologiya tashkiloti hisoblanadi. Jahon meteorologiya tashkiloti “yer atmosferasining holati va xatti-harakati, uning okeanlar bilan o‘zaro ta’siri, natijada yuzaga keladigan iqlim va suv resurslarining paydo bo‘ladigan taqsimoti to‘g‘risida BMT tizimining nufuzli ma’lumot manbai” sifatida namoyon bo‘ladi. Shuningdek, ushbu kurashlardagi eng muhim tashkilot bu – Iqlim o‘zgarishi bo‘yicha hukumatlararo ekspertlar guruhi (The Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC) bo‘lib, u dunyoning 130 mamlakatidan bir necha yuz olimlarni birlashtirgan va global iqlim siyosatining holatini tushunishda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan tashkilot hisoblanadi.

Mutaxassislar guruhining ta’kidlashicha, iqlimning isishi, okeanlar va kriosferadagi o‘zgarishlar, aholining ko‘payishi va iqlim o‘zgarishining o‘simliklarga salbiy ta’sirining kuchayishi bilan oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash uchun yer resurslarining unumdorligini saqlash, bundan tashqari, antropogen bosimlar rivojlanish va barqaror rivojlanish maqsadlariga erishish yo‘lidagi taraqqiyotga tahdid soladigan global muammo hisoblanadi.

2023-yilda bo‘lib o‘tgan BMTning iqlim o‘zgarishi to‘g‘risidagi asosiy konvensiyasi tomonlari konferensiyasi (UNFCCC COP) – COP 28 doirasida 123 mamlakat, shu jumladan O'zbekiston aholini himoya qilish va sog‘liqni saqlash tizimini global isishning haddan tashqari issiqlik, havoning ifloslanishi va yuqumli kasalliklar kabi ta’siriga qarshi turishga tayyorlash zarurligini e’tirof etgan holda iqlim va salomatlik to‘g‘risidagi deklaratsiyani imzoladi. Bundan tashqari, sovutish moslamalaridan foydalanish sohasidagi chiqindilarni kamaytirish rejasi kelishib olindi.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining iqlim bo‘yicha sammitlaridan buyon birinchi marta barqaror qishloq xo‘jaligi deklaratsiyasi muhokamaga chiqarildi. Ushbu tarixiy lahza qishloq xo‘jaligining iqlim o‘zgarishiga ahamiyati va ta’sirini tan olish, bu sohada barqaror amaliyotni rivojlantirish zarurligini ta’kidlaydi.

Ekologik siyosatni ishlab chiqish bilan yetakchi xalqaro assotsiatsiyalar shug‘ullanayotgani bu muammoning zamonaviy jamiyat uchun qanchalik muhimligini tasdiqlaydi. Bu tashkilotlar dunyoning deyarli barcha davlatlarini birlashtiradi, shuning uchun ularning birgalikdagi faoliyati iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashda muhim rol o‘ynaydi. Bajarilishi kerak bo‘lgan mexanizmlar va standartlarni nazarda tutuvchi muvozanatli xalqaro-huquqiy hujjatlarning qabul qilinishi hamda ularning milliy huquqiy tizimlarga tatbiq etilishi davlatlar rivojlanadigan va tabiatga g‘amxo‘rlik qiladigan huquqiy asosning rivojlanishiga olib keladi.

 

O‘zbekistonning “yashil kun tartibi”

 

Ko‘p yillardan beri O‘zbekiston iqlim o‘zgarishiga zaif mamlakat bo‘lib, deyarli barcha xalqaro va mintaqaviy maydonlarda Orol dengizining qurishi, yerlarning cho‘llanishi va degradatsiyasi, haroratning o‘zgarishi, tabiiy ofatlar holatlarining ko‘payishi bilan bog‘liq muammolarga e’tibor qaratmoqda.

Ushbu qiyinchiliklarga javoban iqlim o‘zgarishi oqibatlariga qarshi kurashish O‘zbekiston davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘ldi. Mamlakat ko‘p bosqichli kompleks yondashuvlarni qo‘llash orqali global isish ta’sirini minimallashtirish uchun faol harakat qilmoqda.

Ushbu muammolarning jiddiyligini hisobga olgan holda yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida atrof-muhitni muhofaza qilish to‘g‘risida alohida bob nazarda tutilgan. Xususan, 49-moddada har kim qulay atrof-muhitga, uning holati to‘g‘risidagi ishonchli axborotga ega bo‘lish huquqiga egaligi mustahkamlangan. Davlat barqaror rivojlanish tamoyillariga amal qilgan holda atrof-muhitni yaxshilash, tiklash va muhofaza qilish, shuningdek, ekologik muvozanatni saqlash chora-tadbirlarini amalga oshirish majburiyatini oladi. Konstitutsiyada Orol inqirozi oqibatlariga alohida e’tibor qaratilgan. Davlat ekologik tizimni muhofaza qilish va tiklash bo‘yicha faol chora-tadbirlar ko‘rmoqda, shuningdek, Orolbo‘yi mintaqasining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga ko‘maklashmoqda. Bu ekotizimlarni tiklash, ijtimoiy va iqtisodiy tuzilmalarning barqarorligini ta’minlash bo‘yicha maqsadli sa’y-harakatlarni o‘z ichiga oladi.

Ta’kidlash joizki, so‘nggi yillarda respublikada ekologik muammolarni hal etishga alohida e’tibor qaratilmoqda. 2017-yilda O‘zbekiston Parij kelishuvi ishtirokchisiga aylandi. Uni amalga oshirish uchun 2019-yilda 2019 – 2030-yillarga mo‘ljallangan “yashil” iqtisodiyotga o‘tish bo‘yicha strategiya ishlab chiqilib, uning asosiy maqsadlaridan biri iqtisodiyotning energiya samaradorligini oshirish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish hisoblanadi.

Ayni paytda O‘zbekistonda ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish sohasida 30 dan ortiq qonun hujjatlari va 200 ga yaqin qonunosti hujjatlari amal qilmoqda. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasining “Tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risida”, “Atmosfera havosini muhofaza qilish to‘g‘risida”, “Suv va suvdan foydalanish to‘g‘risida”, “O‘simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida", “Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida”, “Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar to‘g‘risida”, “Yer qa‘ri to‘g‘risida”, “Chiqindilar to‘g‘risida”, “Ekologik ekspertiza to‘g‘risida”, “Ekologik nazorat to‘g‘risida”, “Ekologik audit to‘g‘risida”, “Aholining sanitariya-epidemiologik farovonligi to‘g‘risida”gi qonunlari mavjud.  Xususan, atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish bo‘yicha qonunchilik bazasini takomillashtirish maqsadida 2018-yilda “O‘rmon to‘g‘risida” va 2019-yilda “Qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish to‘g‘risida”gi qonun hujjatlari qabul qilindi, shuningdek, mazkur qonunlar asosida bir qator qarorlar va idoraviy me’yoriy hujjatlar – qonunlar normalarini belgilovchi va ularning to‘g‘ri qo‘llanilishiga xizmat qiluvchi qoidalar, nizomlar, ko‘rsatmalar qabul qilindi.

2019-yilda birinchi marta 2030-yilgacha atrof-muhitning milliy konsepsiyasi qabul qilindi, bu dasturiy hujjat bo‘lib, mamlakatning o‘rta muddatli istiqbolda ekologik siyosatining rivojlanishini belgilaydi. Hozirgi vaqtda O‘zbekiston Respublikasi Ekologik kodeksi loyihasi tayyorlanmoqda.

Mamlakatning xalqaro ekologik konvensiyalarda ishtirok etish jarayoni kengaymoqda. So‘nggi yillarda O‘zbekiston 2019-yilda barqaror organik ifloslantiruvchi moddalar to‘g‘risidagi Stokgolm konvensiyasining, Biologik xilma-xillik to‘g‘risidagi konvensiyaga bioxavfsizlik bo‘yicha Kartagena protokolining ishtirokchisi bo‘ldi.

Milliy sa’y-harakatlardan tashqari, O‘zbekiston iqlim bo‘yicha muhim tashabbuslarni faol ilgari surishda yetakchi o‘rinni egallaydi. Bu tashabbuslar nafaqat mintaqa doirasida, balki xalqaro miqyosdagi hamkorlikni mustahkamlash, iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashda sa’y-harakatlarni birlashtirishga ko‘maklashishga qaratilgan.

Davlat rahbarlarining 3-maslahat uchrashuvida O‘zbekiston rahbari tashabbusi bilan ishlab chiqilgan va uchrashuvning barcha ishtirokchilari tomonidan ijobiy qabul qilingan Markaziy Osiyo uchun “Mintaqaviy yashil kun tartibi” dasturi alohida e’tiborga loyiqdir. Davlat rahbarlarining 4-maslahat uchrashuvida ushbu dasturning besh mamlakat rahbarlari tomonidan qabul qilinishi muhim voqea bo‘ldi.

Markaziy Osiyo davlat rahbarlarining 5-yig‘ilishida iqlim o‘zgarishiga moslashish masalalari bo‘yicha mintaqaviy strategiyani ishlab chiqish bo‘yicha e’lon qilingan O‘zbekiston tashabbusi Markaziy Osiyo uchun yagona iqlim kun tartibini shakllantirishning mantiqiy davomi bo‘ldi.

Bundan tashqari, davlat rahbari Markaziy Osiyo davlatlari va Fors ko‘rfazi hamkorlik kengashi (GCC) sammitida yashil energiya segmentida qo‘shma loyihalarni amalga oshirish muhimligini ta’kidladi. Shuningdek, iqtisodiyot tarmoqlarini transformatsiya qilish va raqamlashtirish maqsadida “Bir makon, bir yo‘l” forumida davlat rahbari “Yashil rivojlanish” dasturini ishlab chiqish va kam uglerodli iqtisodiyot va toza texnologiyalarni shakllantirish uchun Yashil moliyalashtirish jamg‘armasini yaratishni taklif qildi.

Shu nuqtai nazardan, BMTning iqlim o‘zgarishi bo‘yicha konferensiyasi (COP 28) yana bir platformaga aylandi, u yerda Prezident Shavkat Mirziyoyev yana bir bor jahon hamjamiyatiga iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashda insoniyatning harakat va jamoaviy mas’uliyatini talab qildi. Shunday qilib, global isish muammolarini doimiy ravishda, shu jumladan G7 va G20 sammitlari doirasida ko‘rib chiqish taklif qilindi.

Shu bilan birga, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti O‘zbekistonda 2024-yilda ikkita yirik xalqaro tadbir o‘tkazish taklifini bildirdi.

Birinchisi, BMT bilan birgalikda “Iqlim migratsiyasi” mavzusida konferensiya o‘tkazish. Bu, ayniqsa, noqulay iqlim sharoiti butun sayyora bo‘ylab odamlarni harakatga keltirishi, resurslarning yetishmasligi, ish o‘rinlari uchun raqobatning kuchayishi va ijtimoiy keskinlikka olib kelishi mumkin bo‘lgan konteksda juda muhim hisoblanadi. Jahon bankining hisob-kitoblariga ko‘ra, 2050-yilga kelib sayyoramizning 6 mintaqasida 216 million kishi “iqlim qochoqlari”ga aylanishi mumkin.

Ikkinchisi, yoshlarning ekologik madaniyatini oshirish va ularning ekologik tadbirlarda ishtirokini kengaytirishga bag‘ishlangan iqlim o‘zgarishi bo‘yicha yoshlar konferensiyasini tashkil etish. Bu qadam BMTning “Yoshlar – 2030” strategiyasiga muvofiq bo‘lib, u ekologik xavfsizlik masalalari bo‘yicha siyosat va qarorlar qabul qilish jarayonlarida yoshlarning mazmunli ishtirokini ta’minlashga ustuvor ahamiyat beradi.

O‘zbekiston BMT Bosh Assambleyasining 78-sessiyasida Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibining suv resurslari bo‘yicha maxsus vakili lavozimini ta’sis etishni qo‘llab-quvvatlagani bu boradagi muhim qadam bo‘ldi. Davlatimiz rahbari tomonidan BMT minbaridan turib ushbu tashabbusning qo‘llab-quvvatlanishi suv resurslarini boshqarish sohasida mintaqaviy va xalqaro hamkorlikni rivojlantirishga xizmat qilmoqda. Bu uzoq muddatda Markaziy Osiyoda yanada barqaror rivojlanish va ekotizimlarni himoya qilishga olib kelishi mumkin.

O‘zbekistonning iqlim masalalari bo‘yicha kun tartibidagi sa’y-harakatlarini inobatga olgan holda, mamlakatimiz xalqaro munosabatlar subyekti sifatida global muammolarni hal etishda mas’uliyatni bo‘lishishga tayyor ekanidan dalolat beradi. “Iqlim oʻzgarishining inson huquqlariga taʼsiri” forumi iqlim oʻzgarishining inson huquqlariga kelajakdagi taʼsirini oldini olish boʻyicha ishchi strategiyalarni har tomonlama muhokama qilish va uzoq muddatli samarali yechimlarni ishlab chiqish uchun koʻp tomonlama platforma boʻlib xizmat qilishi mumkin.

 

 

 

INSON HUQUQLARI BO'YICHA SAMARQAND FORUMINING MAQSADI, VAZIFALARI, FORMATI VA KUTILAYOTGAN NATIJALAR

 

Forumning asosiy maqsadi

Forumning maqsadi iqlim o‘zgarishining inson huquqlariga ta’siri bilan bog‘liq masalalarni keng va atroflicha muhokama qilishdan iborat. Tadbir ishtirokchilarga nafaqat ushbu sohada kerakli bilimlarni olish, balki xalqaro hamjamiyat doirasida tajriba va eng yaxshi amaliyotlarni almashish imkoniyatini beradi. Iqlim o‘zgarishining inson huquqlariga salbiy ta’sirini yumshatishga qaratilgan aniq tavsiyalar va qarorlarni ishlab chiqishga alohida e’tibor qaratiladi. Muhokama o‘zgaruvchan iqlim sharoitida har bir insonning barqaror rivojlanishi va huquqlari himoya qilinishiga yordam beradigan samarali strategiya va yondashuvlarni ishlab chiqish uchun turli sohalardagi mutaxassislarning sa’y-harakatlarini birlashtirish uchun platforma bo‘ladi.

 

Forumning vazifalari quyidagilardan iborat:

- iqlim o‘zgarishining inson huquqlariga ta’sirini yaxshiroq tushunish uchun forum ishtirokchilari o‘rtasida dolzarb ilmiy va amaliy bilimlarni almashishga ko‘maklashish.;

- muammolarni hal qilishda faol ishtirok etishga qaratilgan iqlim o‘zgarishi va inson huquqlari o‘rtasidagi munosabatlarga nisbatan ijtimoiy va kasbiy ongni oshirish;

- iqlim o‘zgarishi, biologik xilma-xillikning yo‘qolishi, ifloslanish va boshqa ekologik muammolar insonning asosiy huquqlariga, jumladan, sog‘liq, suv, oziq-ovqat va xavfsiz uy-joy huquqlariga qanday ta’sir qilishini muhokama qilish;

- iqlim o‘zgarishining aholining turli guruhlari, jamiyatning ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlari huquqlariga ta’sirini o‘rganish va tahlil qilish, ularning ta’sirini yumshatish bo‘yicha aniq strategiyalarni ishlab chiqish;

- iqlim o‘zgarishi sharoitida inson huquqlarini himoya qilishni yaxshilash bo‘yicha amaliy tavsiyalar va strategiyalarni ishlab chiqish;

- iqlimning inson huquqlariga ta’siriga kompleks yondashuv uchun turli sohalardagi mutaxassislarni birlashtirgan holda fanlararo muloqotni rivojlantirish;

- atrof-muhit muammolari sharoitida inson huquqlarini himoya qilish uchun milliy va xalqaro miqyosda huquqiy va siyosiy mexanizmlarni takomillashtirish bo‘yicha munozaralar olib borish va takliflar ishlab chiqish.

- atrof-muhit muammolari va ularning inson huquqlariga ta’siri, shuningdek, har bir inson va jamiyat barqaror rivojlanishga qanday hissa qo‘shishi mumkinligi to‘g‘risida xabardorlikni oshirish uchun ta’lim dasturlari va kampaniyalarini ishlab chiqish hamda targ‘ib qilish.

- global miqyosda samarali chora-tadbirlar va standartlarni yaratish uchun mamlakatlar o‘rtasida xalqaro hamkorlik va tajriba almashishni rivojlantirish;

- inson huquqlarini himoya qilishga ko‘maklashuvchi iqlim o‘zgarishlarini boshqarish sohasida innovatsion yechimlarni ishlab chiqish va joriy etishni rag‘batlantirish;

- iqlim o‘zgarishi sharoitida inson huquqlarini himoya qilish sohasidagi aniq harakatlar uchun forum ishtirokchilaridan majburiyatlar va siyosiy deklaratsiyalarni saqlash va shakllantirishga ko‘maklashish;

- atrof-muhit o‘zgarishlarining inson huquqlariga ta’siri va barqaror yechimlarni amalga oshirishdagi taraqqiyotni monitoring qilish mexanizmlarini yaratish, shuningdek, bu jarayonda shaffoflik va hisobdorlikni ta’minlash;

- forumning asosiy xulosalarini umumlashtiradigan va iqlim o‘zgarishi sohasidagi keyingi harakatlar hamda tashabbuslar va uning asosiy inson huquqlariga ta’siri uchun asos bo‘lishi mumkin bo‘lgan tavsiyalarni o‘z ichiga olgan yakuniy hujjatni ishlab chiqish.

 

Forum formati

Forum Samarqand shahrida gibrid formatda o‘tkaziladi. Ushbu format kengroq auditoriya va butun dunyo bo‘ylab ekspertlarga forumning muhokama sessiyalarida virtual ishtirok etish imkonini beradi.

Forum atrof-muhit va inson huquqlari bo‘yicha mutaxassislar va asosiy ma’ruzachilar ishtirokida ochilish marosimi, yopilish marosimi va yalpi majlislarni o‘z ichiga oladi. Yalpi majlislar davomida moderatorlar tinglovchilarni faol jalb qilish va iloji bo‘lsa, ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish orqali munozaralarning diqqat markazida bo‘lishida muhim rol o‘ynaydi.

Taklif etilgan ishtirokchilar forum mavzusining huquqiy va konseptual jihatlarini o‘rganish, ilg‘or tajribalar bilan o‘rtoqlashish va o‘z mamlakatlaridagi mavjud vaziyatlarning vaziyat tahlilini o‘tkazishlari kutilmoqda. Ular iqlim o‘zgarishi va inson huquqlari bilan bog‘liq mavjud siyosat va dasturlarni taqdim etadilar hamda tinglovchilarning savollariga javob berishadi. Ishtirokchilar, shuningdek, o‘z tajribalaridan kelib chiqib, milliy va xalqaro miqyosda turli manfaatdor tomonlar uchun siyosat va harakatlar bo‘yicha aniq tavsiyalar berish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“Ekologik muammolar: o‘zgaruvchan dunyoda inson huquqlari kelajagi uchun barqaror yechimlar topish” mavzusidagi

INSON HUQUQLARI BO‘YICHA

SAMARQAND FORUMI

DASTURI

 

Forum doirasida 3 ta Yalpi majlis o‘tkazilishi rejalashtirilgan

 

1-YALPI MAJLIS:

GLOBAL IQLIM O‘ZGARISHI TENDENSIYALARI VA ULARNING ZAIF AHOLI GURUHLARI KONTEKSTIDA EKOLOGIK HUQUQLARGA TA’SIRI

 

Ushbu yalpi majlis global iqlim o‘zgarishining ijtimoiy va iqtisodiy huquqlarga ta’sirini chuqurroq ko‘rib chiqishga qaratilgan. Aholining alohida guruhlarining xususiyatlari va zaif tomonlariga alohida e’tibor beriladi. Sessiya doirasida aniq tavsiyalar va strategiyalarni shakllantirish bo‘yicha muhokamalar o‘tkaziladi.

Soha bo‘yicha xalqaro tajriba va ilg‘or amaliyotlarni muhokama qilish majlisning muhim qismi hisoblanadi. Samarali chora-tadbirlar ishlab chiqish va amalga oshirishda davlat organlari, xalqaro tashkilotlar va jamoat institutlarining roli ko‘rib chiqiladi. Shuningdek, aholining zaif guruhlari duch kelishi mumkin bo‘lgan xavf va muammolarni tahlil qilish, ularning oldini olish va minimallashtirish mexanizmlarini ishlab chiqish rejalashtirilgan.

 

2-PLENAR SESSIYA:

IQLIM O‘ZGARISHI SHAROITIDA INSON HUQUQLARINI HIMOYA QILISH BO‘YICHA GLOBAL STRATEGIYALAR VA HAMKORLIK

 

Mazkur sessiyada o‘zgaruvchan iqlim sharoitida inson huquqlarini samarali himoya qilishga qaratilgan mavjud xalqaro va mintaqaviy hujjatlar batafsil ko‘rib chiqiladi. Muhokama davomida xalqaro va mintaqaviy hujjatlarda mustahkamlangan belgilangan standartlarga ham to‘xtalib o‘tiladi.

Sessiyaning asosiy maqsadi sayyoramizda barqaror va adolatli yashash sharoitlarini ta’minlashga qaratilgan hamkorlikdagi yondashuvlarni ishlab chiqish va global strategiyalarni ishlab chiqishdir. Muhokamalarda nafaqat dolzarb muammolarga, balki iqlim o‘zgarishiga moslashish sohasidagi istiqbolli yechimlarga, shuningdek, salbiy ijtimoiy va ekologik oqibatlarning oldini olishga ham e’tibor qaratiladi.

Sessiyaning asosiy maqsadi – hamjihatlikdagi yondashuvlarni ishlab chiqish hamda sayyoramizda barqaror va adolatli hayot sharoitlarini ta’minlashga qaratilgan global strategiyalarni ishlab chiqishdan iborat. Muhokamalar davomida nafaqat dolzarb muammolarga, balki iqlim o‘zgarishiga moslashish, salbiy ijtimoiy va ekologik oqibatlarning oldini olish sohasidagi istiqbolli yechimlarga ham e’tibor qaratiladi.

Sessiya yakunida iqlim boʻyicha global tashabbuslar doirasida mamlakatlar va xalqaro tashkilotlar oʻrtasidagi hamkorlikni mustahkamlashga qaratilgan qator tavsiyalar ishlab chiqilishi rejalashtirilgan.

 

3-PLENAR SESSIYA:

EKOLOGIK HUQUQLARNI HIMOYA QILISH VA IQLIM TASHABBUSLARINI AMALGA OSHIRISHDA BIZNES VA FUQAROLIK JAMIYATINING ROLI

 

Ushbu yalpi majlis iqlim bo‘yicha tashabbuslarni samarali amalga oshirishda biznes va fuqarolik jamiyatining asosiy rolini muhokama qilishga bag‘ishlangan. Asosiy e’tibor hamkorlikning umumiy iqlim maqsadlariga erishishga yordam beradigan muhim jihatlarini aniqlashga qaratilgan.

Sessiya iqlim muammolariga qarshi kurashda biznes va fuqarolik jamiyati o‘rtasidagi hamkorlikni mustahkamlashga qaratilgan aniq qadamlar va strategiyalarni belgilaydi. Barqaror rivojlanish va iqlim o‘zgarishiga moslashish sohasidagi loyihalarni yanada samarali amalga oshirishga imkon beradigan o‘zaro ta’sir va tajriba almashish mexanizmlarini ishlab chiqishga alohida e'tibor qaratiladi.

Shuningdek, yig‘ilishda iqlim bo‘yicha maqsadlarga erishishda innovatsion texnologiyalar va yangi iqtisodiy modellarning rolini muhokama qilish rejalashtirilgan. Ishtirokchilar yashil texnologiyalar va barqaror biznes amaliyotlarini muvaffaqiyatli amalga oshirish masalalarini ko‘rib chiqadilar, shuningdek, biznes muhitida ham, jamoatchilik orasida ham ekologik mas’uliyatli xatti-harakatlarni rag‘batlantirish yo‘llarini muhokama qiladilar.

 

Kutilayotgan natijalar:

• forum ishtirokchilari o‘rtasida aloqalar tarmog‘ini o‘rnatish va uzoq muddatli hamkorlikni rivojlantirish, insonning ekologik huquqlari sohasida doimiy axborot almashinuvi va hamkorlik uchun platforma yaratish;
• iqlim o‘zgarishining inson huquqlariga salbiy ta’sirini yumshatish maqsadida hukumatlar, xalqaro tashkilotlar va fuqarolik jamiyati uchun mo‘ljallangan aniq tavsiyalar yaratish;
• iqlim o‘zgarishi va inson huquqlari o‘rtasidagi munosabatlar haqida jamoatchilik xabardorligini oshirish bo‘yicha ta’lim va axborot komponentlarini kuchaytirish;
• forum tavsiyalarini amalga oshirish bo‘yicha ishtirokchilar, shu jumladan hukumatlar, tashkilotlar va fuqarolik jamiyati tomonidan aniq majburiyatlarni shakllantirishga ko‘maklashish;
• forum yakunlanganidan so‘ng iqlim o‘zgarishi muammolariga samarali javob berish uchun tavsiyalarni amaliyotga tatbiq etishga qaratilgan strategiyalar va harakatlar rejalarini ishlab chiqish;
• iqlim o‘zgarishiga moslashish strategiyasida inson huquqlari jihatlarini birlashtirishga qaratilgan innovatsion tashabbuslarni qo‘llab-quvvatlash;
• forum tavsiyalarini amalga oshirish bo‘yicha ishtirokchilar, shu jumladan hukumatlar, tashkilotlar va fuqarolik jamiyati tomonidan aniq majburiyatlarni shakllantirishga ko‘maklashish;
• iqlim o‘zgarishi sharoitida inson huquqlarini yanada samarali himoya qilishga yordam beradigan turli mamlakatlar va mintaqalar o‘rtasida o‘zaro tajriba va bilim almashinuvini rivojlantirish.

 

Forum tashkilotchilari

Forumning asosiy milliy tashkilotchilari:

Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Milliy markazi;

O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi;

Taraqqiyot strategiyasi markazi.

 

Xalqaro hamkorlar:

BMTning Inson huquqlari bo‘yicha Oliy komissari boshqarmasi;

BMT Inson huquqlari bo‘yicha Oliy komissari boshqarmasining Markaziy Osiyo bo‘yicha mintaqaviy vakolatxonasi;

BMTning O‘zbekistondagi doimiy muvofiqlashtiruvchisi idorasi;

BMT Taraqqiyot dasturining O‘zbekistondagi vakolatxonasi;

BMTning O‘zbekistondagi Orolbo‘yi mintaqasi uchun inson xavfsizligi bo‘yicha ko‘p sheriklik trast fondi;

YeXHT Demokratik institutlar va inson huquqlari bo‘yicha byurosi;

YeXHTning O‘zbekistondagi loyihalari muvofiqlashtiruvchisi;

Fridrix Ebert nomidagi jamg‘armaning O‘zbekistondagi vakolatxonasi;

Konrad Adenauer nomidagi fondning O‘zbekiston Respublikasidagi vakolatxonasi.

 

 

 

 

Ishtirokchilar:

Xalqaro forumda 200 nafardan ortiq ishtirokchi, shu jumladan siyosatchilar, mahalliy va xorijiy ekspertlar, inson huquqlari hamda iqlim bo‘yicha ekspertlar, iqlim o‘zgarishi masalalari bo‘yicha faoliyat olib boradigan vazirliklar, fuqarolik jamiyati institutlari, ommaviy axborot vositalari, tadqiqot markazlari, kompaniyalar, biznes doiralar va xalqaro tashkilotlar vakillari ishtirok etishi kutilmoqda.

 

Tadbir o‘tkaziladigan sana va manzil:

2024-yil 13-14-iyun, Samarqand shahri

 

Muloqot tili:

O‘zbek, ingliz, arab va rus tillari

 

Aloqa uchun ma’lumot:

Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Milliy markazi

Elektron pochta manzili: info@nhrc.uz

Telefon / Faks: (+ 998 71) 239 47 22