S. Ishmuratova*

Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi hozirgi zamonda inson erkinliklari kafolatining buyuk xartiyasidir. U insonning ham shaxsiy va siyosiy, ham ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy huquq - erkinliklari ko'lamini o'zida ilk bor to'la mujassam etgan xalqaro-huquqiy hujjat hisoblanadi. Mazkur hujjatning qabul qilinishi xalqaro munosabatlar rivojida muhim tarixiy bosqich bo'ldi.

1948 yilda BMTning Inson huquqlari bo'yicha komissiyasi faoliyati butun dunyo diqqat markazida bo'ldi. Mashhur huquq himoyachisi, prezident Franklin Ruzvel`tning bevasi hamda AQShning BMTdagi vakili Eleonora Ruzvel`t boshchiligida mazkur komissiya bugungi Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasiga aylangan hujjat ustida ishlay
boshladilar.

Deklaratsiyani yaratish ilhomchisi, tashabbuskori bo'lmish Eleonora Ruzvel`t uni dastlab “Bashariyat erkinliklarining Buyuk Xartiyasi” deb atadi va ushbu hujjat 1948 yilning 10 dekabr kuni rasman qabul qilindi.

Deklaratsiyani tuzuvchilarning uzoqni ko'ra bilish va qat'iyati barchamiz uchun insonning umumiy huquqlari ilk bor o'z ifodasini topgan ushbu hujjatni tayyorlash imkonini berdi. Bugungi kunda Deklaratsiya 360 dan ortiq tilda chop
etilgan bo'lib,  jahondagi eng ko'p tarjima qilingan hujjatlardan biri hisoblanadi. Bu uning universal xususiyatiga ega ekanligi va keng tarqalganligidan dalolat beradi. Mazkur hujjat ko'plab yangi, mustaqil davlatlar konstituttsiyalari va yangi demokratiyalar uchun namuna bo'lib xizmat qilmoqda, ongimizda ezgulik, yovuzlik haqida fikr yuritish imkonini beradigan mezonga aylandi.

Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi tarkibidagi o'ttizta modda insoniyat oilasining hamma a'zolariga xos qadr-qimmat va ularning teng, ajralmas huquqlarini tan olish erkinligi, adolat va yalpi tinchlik asosi ekanligini ta'kidlaydi. Ularda mulk, yashash, oilaviy munosabatlarga kirishish, fuqarolik, shaxsiy daxlsizlik, mehnat
qilish kabi huquqlarga egalik har bir inson uchun nafas olishdek tabiiy holat ekanligi ifodalangan bo'lib, bugungi kunda dunyoning demokratik taraqqiyot yo'lidan borayotgan barcha davlatlar konstitutsiya va qonunchilik hujjatlari deklaratsiya moddalarida bayon etilgan g'oyalarga tayanib tuzilgan.

Shuningdek, xalqaro va hududiy miqyosda faoliyat olib borayotgan huquqni muhofaza qiluvchi hamda aholi orasida huquqiy savodxonlik targ'iboti bilan shug'ullanuvchi tashkilot, uyushmalar ham aynan Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasini o'z faoliyatining asosiy tayanchi deb olgan. Ana shunday muassasalar qatorida Inson huquqlari
bo'yicha O'zbekiston Respublikasi milliy markazi ham borki, mazkur davlatga qarashli tahlil, maslahat, idoralararo muvofiqlashtirish organi xalqaro huquqning inson huquqlari va erkinliklari sohasida umume'tirof etilgan printsiplari va me'yorlarini, O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qoidalarini hamda qonunlarini, O'zbekiston Respublikasi
Prezidentining farmonlarini, davlat siyosatini amalga oshirish jarayonini monitoring qilish, tahlil etish, yo'naltirish bilan shug'ullanadi.

Bugungi kunda O'zbekiston Respublikasi inson huquqlari 70 ta asosiy hujjatga qo'shildi, BMT tomonidan ushbu sohada qabul qilingan 10 ta asosiy xalqaro shartnoma ishtirokchisiga aylandi.[1]

Ma'lumki, O'zbekiston Prezidenti 2017 yil 7 fevralda tasdiqlagan 2017-2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasi inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta'minlash tizimini yanada takomillashtirishning yangi bosqichini boshlab berdi. Harakatlar strategiyasi BMT Barqaror taraqqiyot maqsadlarini bajarish bo'yicha O'zbekistonning “yo'l xaritasi” bo'ldi va u besh bosqichda amalga oshirilmoqda.

Shu yilning 10 dekabr` kuni Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 70 yilligi butun dunyoda keng nishonlanadi. U davlatimiz mustaqillikka erishganidan keyin qo'shilgan birinchi xalqaro huquqiy hujjat hisoblanib, haqli ravishda jahonda inson huquqlari va erkinliklarining asosiy qonuniga aylangan.

Shu ma'noda, O'zbekiston Prezidentining 2018 yil 5 maydagi Farmoni bilan “Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi qabul qilinganining 70 yilligiga bag'ishlangan tadbirlar dasturi” tasdiqlangani ham muhim ahamiyatga ega.

Deklaratsiyaning 70 yilligiga bag'ishlangan Dastur, o'z navbatida, Harakatlar strategiyasida belgilangan ustuvor vazifalarni amalga oshirish doirasida O'zbekistonning xalqaro munosabatlarning to'la huquqli sub'ekti sifatidagi o'rni va rolini yanada mustahkamlashga qaratilgan.

Deklaratsiyaning 70 yilligi arafasida amalga oshirilayotgan tadbirlar qatorida 2017 yilning 10 - 12 may kunlari BMT Inson huquqlari bo'yicha Oliy komissari Zayd Raad al-Husaynning mamlakatimizga tashrifini ham e'tirof etish mumkin.

Bugun Deklaratsiya qabul qilingan o'sha dastlabki kunlar kabi hamon dolzarbdir. Ushbu hujjat hayotimizning ajralmas bir qismiga aylanishiga ishonchim komil.

 

[1] O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 5 maydagi “Inson huquqlar umumjahon deklaratsiyasi qabul qilinganining 70 yilligiga bag'ishlangan tadbirlar dasturi to'g'risida”gi farmoni // O'zA,2018 yil 5 may.

* S. Ishmuratova - Inson huquqlari bo`yicha O`zbekiston Respublikasi Milliy markazi Axborot-huquq bo`limi yetakchi  mutaxassisi.