BMTning Barqaror rivojlanish maqsadlariga koʻra, 2030-yilgacha butun dunyoda yoshlar ulushi yetti foiz oshishi kutilmoqda. Bu yoshlar masalalariga, ularni voyaga yetkazish bilan bogʻliq muammolarga eʼtiborni yanada kuchaytirish zarurligini koʻrsatadi. Davlatimiz rahbari 2017-yildayoq BMT Bosh Assambleyasida yoshlar huquqlari boʻyicha konvensiya qabul qilish tashabbusini ilgari surish orqali davlatlarni yoshlar taqdiri va kelajagi borasida masʼuliyatni oʻz zimmalariga olishga chaqirgandi.

Maʼrifatparvar bobomiz Abdulla Avloniy taʼkidlaganidek, “Har bir millatning saodati, davlatning tinchi va rohati yoshlarning yaxshi tarbiyasiga bogʻliqdir”.

Yangi Oʻzbekiston oʻgʻil-qizlarining yaxshi tarbiya topishidan yetuk kadr boʻlishiga qadar tizimli ishlar bajarilmoqda. Quvonarlisi, mamlakatimizning yoshlar siyosatiga oid imiji tobora mustahkamlanib, oʻziga xosligi bilan xalqaro hamjamiyat eʼtirofiga sazovor boʻlmoqda.

Eng baxtiyor avlod boʻlish saodati

Bugun yurtimizda yoshlar soni 18 milliondan ziyod. Mamlakatimiz tarixida hech qachon oʻgʻil-qizlarga bugungidek keng imkoniyat va sharoitlar yaratib berilmagan.

Eʼtibor bering: 1991-yildan 2016-yilgacha yoshlarga oid jami 25 ta qonun, farmon, qaror va boshqa meʼyoriy-huquqiy hujjat qabul qilingan boʻlsa, 2016-yildan 2023-yilgacha qabul qilingan meʼyoriy-huquqiy hujjatlar 100 dan ziyodni tashkil etadi.

Mamlakatimiz aholisi 2040 yilga borib 50 millionga yetishi prognoz qilinyapti. Bu davrga borib, aholining taxminan 60 foizini yoshlar tashkil etishini inobatga olsak, ularga munosib turmush sharoiti yaratish uchun xavfsiz davlat, samarali boshqaruv, barqaror iqtisodiyot, ijtimoiy kafolatlar zarur ekanini yanada chuqurroq anglaymiz.

Bunday kafolatlar yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizda mustahkamlab qoʻyildi. Unga koʻra, davlat yoshlarning shaxsiy, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, ekologik huquqlari himoya qilinishini taʼminlaydi. Ularning jamiyat va davlat hayotidagi faol ishtirokini ragʻbatlantiradi. Yoshlarning taʼlim olishi, ijtimoiy va tibbiy himoyasi, uy-joyli boʻlishi, ish bilan bandligi uchun shart-sharoit yaratish davlatning konstitutsiyaviy majburiyati sifatida belgilangani esa yoshlar hayotdagi gʻoyat muhim hodisadir.

Bugungi yoshlar kechagi yoshlar emas, ularning ongi, dunyoqarashi, orzu-istaklari, talablari oʻzgardi. Ular siyosiy jarayonlarda faol qatnashib, oʻz fikrini dadil aytayotir. Bugungi davlat ham yoshlar muammolarini oʻz holiga tashlab qoʻygan emas. Ular uchun barcha imkoniyat va shart-sharoit yaratishga, dardu tashvishini eshitishga intilmoqda.

Xoʻsh, yoshlarga qaratilayotgan eʼtibor qaysi jabhalarda yorqin tasdigʻini topmoqda? Bunga birinchi galda mahalla, maktab, kollej va oliy oʻquv yurtlarida yaqqol guvoh boʻlyapmiz. Jumladan, yoshlarning zamonaviy taʼlim olishini taʼminlash bilan birga, turli toʻgarak, kasb-hunar va til oʻrgatish markazlari, sport obyektlari ochildi.

Birgina misol: 2019–2022-yillarda mamlakatimizda 826 ta madaniyat markazi, 10 mingdan ziyod umumtaʼlim maktabida yoshlarni madaniyat va sanʼatga jalb etishga xizmat qiluvchi 41 mingdan ziyod toʻgarak faoliyati yoʻlga qoʻyildi. 149 mingdan ortiq sport toʻgaragi tashkil etilib, ularga 2,7 millionga yaqin oʻgʻil-qiz qamrab olindi. Sport yoʻnalishida tashkil etilgan loyiha va tanlovlarda 6,4 million yosh ishtirok etdi.

“Besh tashabbus olimpiadasi” mahallalarda iqtidorli yoshlarni saralash va isteʼdodini namoyon etishiga keng imkoniyat yaratdi. Birgina oʻtgan yilning oʻzida ushbu olimpiadaga 13 milliondan ortiq yigit-qiz qamrab olindi. Imkoniyati cheklangan yoshlarning qiziqishidan kelib chiqib, shaxmat-shashka, stol tennisi, yengil atletika boʻyicha “Besh tashabbus paralimpiadasi” tashkil etildi. Yoshlarning sport bilan shugʻullanish imkoniyatini yanada oshirish maqsadida mahallalarda minifutbol, vorkaut, stritbol sport maydonchasi va majmualari qurilib, foydalanishga topshirildi.

Yangi Oʻzbekistonda INSON, uning salohiyati va faolligi islohotlarning asosiy drayveri sifatida tanlangani bejiz emas. Chunki dunyoda toʻrtinchi sanoat inqilobi avj pallasiga koʻtarilayotgan, sunʼiy intellekt inson bilan raqobatga kirishgan bir paytda davlatimiz rahbari taʼkidlaganidek, “...Biz nafaqat mohir paxtakor va bogʻbonlar oʻlkasi, balki yuqori malakali IT mutaxassislar, injener va energetiklar, konchi va metallurglar, fizik va kimyogarlar mamlakati boʻlishimiz kerak”.

Shu maqsadda Prezident, ijod va ixtisoslashtirilgan taʼlim muassasalari tashkil etildi. Oliy taʼlim muassasalari soni qariyb uch barobar oshirildi va 210 taga yetkazildi. Maktab bitiruvchilarini oliy taʼlim muassasalariga qamrab olish darajasi esa 9 foizdan 38 foizga yetdi.

Oliy taʼlim muassasalariga kirish imtihonlarida eng yuqori ball toʻplagan 200 yosh uchun Prezident granti, shuningdek, yurtimizdagi xorijiy oliy oʻquv yurtlari bakalavriat bosqichi talabalari uchun Prezident va davlat stipendiyalari taʼsis etildi.

Davlat oliy taʼlim muassasalarining magistratura bosqichida tahsil olayotgan barcha xotin-qizlarning kontrakt toʻlovlari davlat byudjetidan moliyalashtirilmoqda. Toʻlov-kontrakt asosida oʻqiyotgan 130 ming talabaga 1,7 trillion soʻm imtiyozli taʼlim krediti, aʼlo baholarga oʻqiyotgan 3 488 yigit-qizning shartnoma toʻlovi uchun esa 9,88 milliard soʻm mablagʻ ajratildi.

Ilm yoʻlini tanlagan iqtidorli yoshlarni qoʻllab-quvvatlash maqsadida doktorantura bosqichi uchun kvota ikki barobar oshirildi. Natijada oʻtgan besh yilda mamlakatimiz boʻyicha 187 xotin-qiz falsafa doktori (PhD) ilmiy darajasiga ega boʻldi. Shuningdek, dunyoning eng yetakchi 100 talik roʻyxatiga kiruvchi oliy taʼlim muassasalari grantiga sazovr boʻlayotgan oʻgʻil-qizlarimiz soni tobora oshmoqda. Endi ushbu iqtidorli yoshlarni har tomonlama qoʻllab-quvvatlash uchun “El-yurt umidi” jamgʻarmasi mablagʻlari qoʻshimcha imtihonsiz ajratiladi. 500 talik roʻyxatdagi oliy taʼlim muassasalari grantini qoʻlga kiritgan farzandlarimizning aviachipta va yotoqxona xarajati toʻliq qoplab beriladi. Bugun ilmga chanqoq yoshlar va ota-onalar bunday imkoniyatdan juda mamnun. Maʼrifatparvar jadid bobolarimizning “Najot – taʼlimda, najot – tarbiyada, najot – bilimda”, degani mazmuni ham aslida shu.

Yangi islohotlar davrida qishloqlarda 270 ming gektar ekin maydoni ajratilib, 714 ming yoshning ish bilan bandligi taʼminlandi. Oxirgi uch yilning oʻzida 250 ming yigit-qizga 6 trillion soʻmdan ziyod imtiyozli kredit taqdim etildi. Mamlakatimiz boʻyicha 210 ta yoshlar sanoat va tadbirkorlik zonasi tashkil etilib, 4 trillion soʻmlik 2,5 ming loyiha amalga oshirildi. Natijada yosh tadbirkorlar soni 2 barobar koʻpayib, 200 mingdan oshdi.

Bundan buyon ham Oʻzbekistonda iqtidorli va tashabbuskor yoshlar qoʻllab-quvvatlanadi. Xususan, har bir viloyatda kamida 100 gektar maydonda “Yoshlar ijtimoiy-iqtisodiy markazi” tashkil etiladi. Ushbu markaz farzandlarimiz uchun chinakam “loyihalar fabrikasi” boʻladi va erkin iqtisodiy zona maqomi beriladi. Ushbu markazda loyiha ofislari joylashtirilib, yoshlar gʻoyalarini “tayyor biznes”ga aylantirishga koʻmaklashiladi. Shuningdek, markaz hududida sanoat zonalari va startap loyihalar uchun kovorking maydonchalari boʻladi. Tumanlardagi 210 ta yoshlar sanoat va tadbirkorlik zonasiga esa markazlarning filiali maqomi beriladi va ularda loyiha guruhlari ish yuritadi.

Yoshlarning kasb-hunarli boʻlishi, biznesini boshlashi uchun keng yoʻl ochilib, haqiqiy mulkdor sifatida shakllanishi va daromad topishi uchun zarur sharoit yaratilmoqda. Shu kunga qadar mamlakatimiz boʻyicha 124 ming yigit-qiz kasb-hunarga, 133,8 mingi tadbirkorlikka oʻqitildi, e-kasb.uz platformasi orqali 10 ming 600 nafardan ziyod yigit-qizga zamonaviy kasb-hunarlar oʻrgatildi. Hududlarda 205 ta Raqamli texnologiyalar oʻquv markazi tashkil etilib, “Bir million dasturchi” loyihasi doirasida 1 million yosh kompyuter dasturlash asoslari boʻyicha bepul oʻqitildi.

Bugun yangi Oʻzbekiston yoshlari dunyo yoshlari bilan barcha sohada bellashishga tayyor. Ayni paytda ularning 1,5 millioni boʻsh vaqtini chet tilini oʻrganishga sarflamoqda. Bunday yoshlarni ragʻbatlantirish maqsadida xorijiy tillarni oʻrganish jarayonida xalqaro imtihon tizimlari boʻyicha yuqori ball (daraja) toʻplagan 10 ming 300 yoshning imtihon xarajati uchun 18 milliard soʻm toʻlab berildi. “Ibrat farzandlari” loyihasi ham yoshlarning chet tilini ilk bosqichdan onlayn bepul oʻrganishiga amaliy yordam koʻrsatyapti.

Oxirgi 6 yilda yurtimiz ravnaqiga munosib hissa qoʻshib kelayotgan isteʼdodli va fidoyi yoshlarning 758 nafari davlat mukofotlariga sazovor boʻlgani ham mamlakatimizda yoshlar siyosatiga qaratilayotgan eʼtibor namunasidir.

Mahalladan boshlanayotgan yoshlar siyosati

Yoshlar muammosi faqat taʼlim muassasalari yoki ish joyidagi mutaxassislar koʻmagida emas, balki uni va oilasini yaxshi taniydigan, biladigan muhitda — mahallalarda hal etilmoqda. Bu jarayonda mahalladagi yoshlar yetakchilarining tajribasi va tashabbusi muhim ahamiyat kasb etayotir.

Aslida ham yoshlarni qiynayotgan masalalarni ular bilan bir mahallada yashayotgan yoshlar yetakchilaridan koʻra yaxshiroq biladigan yoʻq. Chunki, ular mahalladagi sharoit, asl holatni boricha, yaʼni aslicha koʻra oladi. Shu bois, Prezidentimizning ishonchli vakillari aynan mahallalarda faoliyat olib borishi har jihatdan foydali boʻlmoqda.

Yoʻlga qoʻyilgan yaxlit vertikal boshqaruv tizimi natijasida mahallada yoshlar uchun 100 dan ortiq imkoniyat yaratildi. Yoshlar murojaatlarini koʻrib chiqish muddati 30 kundan 5 kunga, yordam koʻrsatish 40 kundan 16 kunga qisqartirildi. Yoshlar yetakchilari hududdagi 14–30 yoshli yigit-qizlarning ijtimoiy holati, ish bilan bandligi va salomatligiga oid maʼlumotlarni jamlab, “Yoshlar balansi”ni shakllantirmoqda. Yetakchilar tavsiyasi asosida koʻrsatiladigan yordamlar turi esa 11 tadan 25 taga yetkazildi.

Xususan, “Yoshlar daftari” tizimi yigit-qizlarning ish bilan bandligini taʼminlash, ularni ijtimoiy, huquqiy, psixologik qoʻllab-quvvatlash borasida tom maʼnoda imkoniyatlar daftari vazifasini oʻtamoqda. Oʻtgan ikki yilda ushbu daftar orqali 798 mingga yaqin yoshga qariyb 1 trillion soʻmlik yordam koʻrsatildi. Jumladan, ehtiyojmand oilaga mansub 53 ming talabaning oʻqishi uchun kontrakt puli toʻlab berildi.

“Yoshlar daftari” yordamida 31 mingdan ortiq yigit-qiz anʼanaviy va zamonaviy kasb-hunar boʻyicha oʻqitilmoqda. Shu kunga qadar zamonaviy kasblar va xorijiy tillarga 18,8 ming, anʼanaviy kasblarga esa 13,4 ming yosh oʻqitildi. Buning uchun 80 dan ortiq turdagi kasbiy taʼlim yoʻnalishiga 53,8 milliard soʻm yoʻnaltirildi.

Endi “Yoshlar daftari” jamgʻarmasi mablagʻlarini ishlatish tizimi ham oʻzgaradi. Xususan, yoshlar uchun kasbga oʻqish, mehnat qurollari, urugʻ-koʻchatga subsidiya kabi turdosh xizmatlardan bir vaqtning oʻzida foydalanish imkoniyati yaratiladi. Oʻsha hududdagi urugʻ-koʻchat xoʻjaliklaridan urugʻ va koʻchat sotib olishi uchun toʻgʻridan-toʻgʻri 2,5 million soʻm beriladi. “Yoshlar daftari” bilan ishlashda yigit-qizlarni animatsiya, dizayn, logistika operatori, gid kabi zamonaviy kasblarga oʻqitishga ham alohida eʼtibor qaratiladi. Bu tizimga maktablarning 10–11-sinf oʻquvchilari ham qamrab olinadi. “Yoshlar daftari” jamgʻarmalari mablagʻining kamida 40 foizi aynan kasb-hunarga oʻqitishga yoʻnaltiriladi.

Shuningdek, joriy yilda zamonaviy kasblar boʻyicha kamida 25 ming yigit-qiz oʻqitiladi. Ushbu daftar orqali taqdim etiladigan ijtimoiy-iqtisodiy xizmat turlari 2023–2024-yillarda 1,5 barobargacha oshiriladi. “Yoshlar daftari” va xorijdan qaytib kelgan mehnat migrantlari roʻyxatiga kiritilgan yoshlarga dehqon xoʻjaligi yuritishi uchun yer uchastkalari soddalashtirilgan tarzda, alohida tanlov asosida ajratiladi.

Yangi imkoniyatlar boʻsagʻasida

Bunday islohotlar tobora takomillashib, yangicha bosqichda davom etmoqda. Jumladan, davlatimiz rahbarining yoshlar siyosati sohasidagi ishlar natijadorligini oshirish hamda ular bilan ishlash tizimini yanada takomillashtirish boʻyicha chora-tadbirlarga bagʻishlangan videoselektor yigʻilishida bergan topshiriqlari asosida yoshlar bilan ishlash boʻyicha yanada samarali tizim joriy qilindi.

Xususan, 14 yoshdan 30 yoshgacha boʻlgan 9 million yoshning ijtimoiy ahvoli, qobiliyati va qiziqishi oʻrganilib, 3 toifaga ajratildi. Endi ular bilan manzilli, aniq mezonlar asosida “mahalladan vazirlikkacha” tizimi asosida ish olib borilmoqda.

Birinchi bosqichda “ahvoli ogʻir” toifasiga kiritilgan, davlatning gʻamxoʻrligi va eʼtiboriga muhtoj 396 ming yigit-qiz har bir vazir va uning oʻrinbosarlari, viloyat, tuman va shahar hokimlari, sektor rahbarlari, rektorlar, Milliy gvardiya va harbiy qism komandirlariga nomma-nom biriktirildi. Ular endi oʻz himoyasidagi yoshlarning kasb-hunar oʻrganishiga, kredit, subsidiya olishi uchun kafillik qilish orqali ish bilan bandligiga koʻmaklashadi.

Ikkinchi bosqichda “oʻrta” toifadagi — hayot taqozosi bilan rasmiy sektordan ish topa olmagan, lekin iqtisodiy faol 4,6 million yoshning jamiyatda oʻz oʻrnini topishiga yordam beriladi.

Uchinchi bosqichda “yaxshi” toifaga kiritilgan, namunali oʻqiyotgan, tadbirkorligini yoʻlga qoʻygan, rasmiy sektorda ishlaydigan, qobiliyatli, ijtimoiy faol 4,4 million yosh bilan alohida ishlanadi.

Turli suhbatlarda yoshlar mahallasida sport bilan shugʻullanishga sharoit hamda koʻngilochar maskanlar yetishmasligi toʻgʻrisida fikr bildirgan. Shu bois, birinchi bosqichda viloyat markazlarida, keyinchalik tumanlarda kechayu kunduz ishlaydigan yoshlar sayilgohlari tashkil etiladi. Ularda sport, kibersport va intellektual oʻyinlar, kitobxonlik, karaoke uchun sharoit yaratiladi. Shuningdek, har bir tumanda “Yoshlar sayli” va ijod koʻchalari, oliy taʼlim muassasalarida sport ligalari, kovorking va teatr studiyalari tashkil qilinishi belgilangan.

Bundan tashqari, “Yangi Oʻzbekiston yoshlari tashabbuslari” jamgʻarmasi va elektron platformasi faoliyati yoʻlga qoʻyiladi. Jamgʻarmaga 100 million dollar yoʻnaltirilib, iqtidorli yoshlarning eng yaxshi gʻoya, startap loyihalariga qulay va yengil shartlarda, zarur boʻlsa, foizsiz ajratiladi.

IT parklar boʻyicha tajribadan kelib chiqib, hududlarda “Kreativ park”lar ham tashkil etiladi. Ularga IT park rezidentlariga berilgan imtiyoz va yengillik qoʻllanadi. Shuningdek, maktablardagi toʻgaraklar jihozlanib, murabbiylar qoʻllab-quvvatlanadi. “Barkamol avlod” bolalar maktablari faoliyati samaradorligi oshiriladi. Yoshlar oʻrtasida kasb-hunar olimpiadalari tashkil qilinadi. Buxoro, Samarqand, Xiva, Termiz, Shahrisabz, Qoʻqon kabi turistik majmualar, shahar va tumanlardagi markaziy parklarda ochiq osmon ostidagi kutubxonalar tashkil etiladi.

Shu bilan birga, oʻz hisobidan kutubxona barpo etayotgan tashabbuskorlarga oʻzbek va jahon adabiyotining mingtadan durdona asari olib beriladi. Ular davlat hisobidan kompyuter bilan jihozlanib, Milliy kutubxona bazasiga ulanadi.

Yosh kadrlarga ishonch

Mamlakatimizda yoshlar siyosatiga oid tizimli ishlar natijasida tashabbuskor, islohotlarni amalga oshirish va joylardagi muammolarni hal etishga qodir yosh kadrlar zaxirasi shakllantirildi. Hozir aynan shunday yoshlarga ishonch bildirilib, masʼul lavozimlarga tayinlanmoqda. Davlatimiz rahbari Oliy Majlis palatalari qoʻshma majlisidagi nutqida davlat obroʻsiga putur yetkazayotgan ayrim amaldorlar haqida toʻxtalib, “Ularning oʻrniga bilimli, Vatan va xalq tashvishi bilan yashaydigan yosh-yosh yigit-qizlarni qoʻyamiz”, degani ham bejiz emas.

Zotan yoshlarning mansab pillapoyalaridan koʻtarilishiga berilgan bunday ragʻbat ertaga samara berishi shubhasiz. Bu haqda Prezidentimiz bunday dedi: “Mana, safimizga yurtimizdagi, chet eldagi nufuzli oliygohlarda oʻqigan, yirik kompaniyalarda ishlagan qancha-qancha salohiyatli yoshlar kirib kelmoqda. Men ularning timsolida avvalo, ertangi kunimizning yangi rahbarlarini, hudud, tarmoq va sohalarning mohir boshqaruvchilarini koʻraman”.

Davlatimiz rahbari kelajagimiz egalarini yaratilayotgan sharoit, berilayotgan imkoniyatdan samarali foydalanishga chaqirib, “Yoshlik — gʻanimat, vaqt — gʻanimat, fursat borida otni qamchilang! Davlatimiz, xalqimiz yaratib berayotgan imkoniyatlarning qadriga yeting! Dunyoga oʻz soʻzingizni ayting!” dedi.

Xulosa

Ayni paytda yoshlarga oid davlat siyosatini samarali qoʻllash hamda yoshlar bilan ishlash va ularning intilishini qoʻllab-quvvatlashga qaratilgan “Yangi Oʻzbekiston yoshlari strategiyasi” ishlab chiqilmoqda.

Strategiya mazkur sohani 2030-yilgacha rivojlantirish, ushbu yoʻnalishda erishiladigan aniq maqsadli mezonlarni belgilash hamda yoshlarni Vatanga sadoqat ruhida tarbiyalashga qaratilgan vazifalarni oʻz ichiga oladi.

Yoshlarga oid bunday islohotlar toʻxtab qolmaydi, aksincha, farzandlarimizni har tomonlama qoʻllab-quvvatlash, ularga yanada koʻproq imkoniyat va sharoitlar yaratish borasida yangicha yondashuvlar asosida keng koʻlamli islohotlar olib boriladi.

Bu qoʻllab-quvvatlovga javoban oʻgʻil-qizlarimiz marrani yanada baland olib, mustahkam iroda va katta shijoat bilan eng baland choʻqqilarni egallashi lozim. Zero, bugun maktab, kollej, texnikum va oliy taʼlim muassasalarida bilim olayotgan, tadbirkorlik bilan shugʻullanayotgan, Qurolli Kuchlarimiz safida vatan oldidagi burchini sharaf bilan ado etayotgan, ishlab chiqarish, qurilish, ilm-fan, taʼlim, tibbiyot, madaniyat, adabiyot va sanʼat, sport sohalari, qolaversa, zamonaviy axborot texnologiyalari olamiga dadil kirib borayotgan, katta orzu-umid bilan yashayotgan 18 milliondan ziyod oʻgʻil-qiz — mamlakatimizning bebaho boyligi, oltin zaxirasidir. Mana shu beqiyos kuch bilan yangi Oʻzbekistonni, Uchinchi Renessans poydevorini bunyod etamiz.

Qahramon QURONBOYEV,

Oʻzbekiston Respublikasi

Prezidenti maslahatchisi,

siyosiy fanlar doktori, professor