Mamlakatimizda joriy yilning 22-23 noyabr kunlari Samarqand shahrida bo'lib o'tadigan Inson huquqlari bo'yicha Osiyo forumiga qizg'in tayyorgarlik ko'rilmoqda. Bo'lajak yirik xalqaro anjuman Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi qabul qilinganining 70 yilligiga bag'ishlanadi.

Inson huquqlari bo'yicha O'zbekiston Respublikasi Milliy markazi direktori Akmal SAIDOV bilan ushbu xalqaro forumning mohiyati va ahamiyati, ko'lami hamda bo'lajak samaralari haqida suhbatlashdik.

– Bu haqda fikr yuritganda, avvalambor, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M. Mirziyoev 2017 yil sentyabr` oyida bo'lib o'tgan Birlashgan Millatlar Tashkilotining 72-sessiyasi minbaridan bir qator muhim xalqaro tashabbuslarni ilgari surganini ta'kidlash lozim, – deydi A.Saidov. – O'shanda mamlakatimiz rahbari, jumladan, BMT Inson huquqlari bo'yicha Oliy komissari bilan muloqoti chog'ida Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi qabul qilinganining 70 yilligi munosabati bilan Samarqand shahrida Inson huquqlari bo'yicha Osiyo forumini o'tkazish tashabbusini ilgari surdi.

E'tibor bering: BMT tuzilganidan buyon o'tgan 70 yil ichida inson huquqlariga bag'ishlangan bunday yuksak nufuzga ega xalqaro anjuman ilk bor Osiyo qit'asida – O'zbekistonda, qadimiy va hamisha navqiron Samarqand shahrida tashkil etilmoqda. Eng asosiysi, ushbu dolzarb tashabbus ham, shu g'oya tashabbuskori Prezident Shavkat Mirziyoev ham xalqaro hamjamiyat tomonidan keng qo'llab-quvvatlanmoqda.

– Davlatimiz rahbarining ana shu xalqaro tashabbuslarini ro'yobga chiqarish yuzasidan o'tgan qisqa davrda qanday amaliy ishlar qilindi?

– To'g'ri, tarixiy yangilanishlar ko'lami va miqyosi nuqtai nazaridan yondashganda, orada o'tgan davr juda qisqadir. Shunga qaramay, o'tgan vaqt ichida mamlakatimizning tegishli xalqaro va xorijiy hamkorlari bilan birgalikda bu borada muhim natijalarga erishdik.

Birgina misol – O'zbekiston Prezidentining joriy yil 5 maydagi Farmoni bilan “Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi qabul qilinganining 70 yilligiga bag'ishlangan tadbirlar dasturi” tasdiqlandi.

Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi – mamlakatimiz mustaqillikka erishganidan so'ng
qo'shilgan birinchi xalqaro-huquqiy hujjatdir. Ushbu Deklaratsiyaning barcha asosiy printsiplari O'zbekiston Konstitutsiyasida o'z ifodasini topgan bo'lib, mamlakatimizda, ushbu printsiplarga amal qilgan holda, inson huquqlari sohasidagi xalqaro standartlarni jamiyat hayotiga, fuqarolar va davlat xizmatchilari ongiga singdirishga alohida e'tibor qaratib kelinmoqda.

Bularning barchasi bizga inson huquqlarini himoya qilishning samarali tizimiga asos solish uchun yordam berdi. O'zbekiston inson huquqlariga oid xalqaro standartlarni milliy qonunchilikka va huquqni qo'llash amaliyotiga bosqichma-bosqich implementatsiya qilish bo'yicha o'z modelini yaratdi.

Davlat rahbari 2017 yil 7 fevralda tasdiqlagan “2017-2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasi” inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta'minlash tizimini yanada takomillashtirishning yangi bosqichini boshlab berdi. Harakatlar strategiyasi BMT Barqaror rivojlanish maqsadlarini bajarish bo'yicha O'zbekistonning “yo'l xaritasi” bo'ldi. O'zbekistonni rivojlantirish strategiyasining qabul qilinishi bilan inson huquqlarini rag'batlantirish, himoya qilish va ularga amal qilish masalalari davlat siyosatining va xalqaro hamkorlar bilan o'zaro aloqalarning ustuvor yo'nalishlaridan biriga aylandi.

– Deklaratsiya, O'zbekiston Konstitutsiyasi va Harakatlar strategiyasi bilan Inson huquqlari bo'yicha Osiyo forumini qanday mezonlar o'zaro bog'lab turibdi?

– Bu g'oyatda muhim xalqaro va milliy huquqiy hujjatlar hamda ular negizida amalga oshirilayotgan samarali chora-tadbirlarning barchasi o'zaro uyg'undir. Bundan ko'zlangan asosiy maqsad, O'zbekiston Prezidenti ta'kidlaganidek, "Inson manfaatlari hamma narsadan ustun" degan tamoyilni amalga oshirishdan iborat.

O'zbekiston Prezidenti BMTning Yoshlar huquqlari to'g'risidagi xalqaro konventsiyasini ishlab chiqish bo'yich kiritgan taklif ham g'oyat ahamiyatlidir. Bu tashabbus globallashuv va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari jadal rivojlanib borayotgan bugungi sharoitda yoshlarga oid siyosatni shakllantirish hamda uni amalga oshirishga qaratilgan umumlashtirilgan xalqaro hujjat qabul qilinishiga xizmat qiladi. Ayni paytda davlatimiz rahbarining yana bir tashabbusi – BMT Bosh Assambleyasining “Ma'rifat va diniy bag'rikenglik” maxsus rezolyutsiyasini qabul qilish masalasini ilgari surish borasida izchil ish olib borilmoqda.

Samarqand shahrida Inson huquqlari bo'yicha Osiyo forumi tashkil etilishi Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi tamoyillariga e'tiborni yanada oshiradi. Bu, shuningdek, O'zbekistonda inson huquqlari sohasida izchil va shiddatli islohotlar amalga oshirilayotganini anglatadi. Ta'kidlash joizki, ushbu sohada keyingi ikki yilda erishgan natijalarimiz boshqa davlatlarga o'rnak bo'lishga munosibdir.

– “Inson huquqlari bo'yicha Osiyo forumi”. Samarqand shahrida bo'lib o'tadigan xalqaro anjuman nima sababdan aynan shunday nomlandi?

– Buning asosiy sababi shuki, Buyuk ipak yo'li chorrahasida joylashgan Samarqand tarixan turli millatlar, dinlar, madaniyatlar, tillar muloqoti uchun ochiq shahar, o'zaro totuvlik, samarali hamkorlik va bag'rikenglikning namunasidir.

Yana bir jihati – 1948 yili Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi qabul qilinganidan buyon o'tgan 70 yil davomida ushbu printsip siyosiy jarayonlarda hamda xalqaro huquq nazariyasi va amaliyotida doimo kun tartibida bo'lib kelmoqda. Bu bejiz emas. Negaki, dunyoda rang-barang madaniyatlar mavjud ekan, inson huquqlarining universalligi hamma uchun umumiyligi, yalpiligi dolzarb ahamiyat kasb etadi.

2015 yil sentyabrida N`yu-Yorkda bo'lib o'tgan barqaror rivojlanish bo'yicha BMT sammitida
Barqaror rivojlanishning 17 ta maqsadini ro'yobga chiqarish uchun 15 yil ichida amalga oshiriladigan 169 ta muhim vazifa belgilab olindi.

Butun dunyoda kechayotgan tezkor globallashuv davrida bu vazifalar davlatlar zimmasiga juda katta mas'uliyat yuklaydi. Afsuski, dunyoning ayrim mintaqalarida davlatlar tomonidan inson huquqlarining universalligini har bir inson uchun ta'minlab berish oson kechmayapti.

Birinchidan, agar Osiyo qit'asini oladigan bo'lsak, Yer sharidagi eng katta qit'a, jami quruqlik maydonining 30 foizdan ortig'ini egallagan bu ulkan hududning iqtisodiyoti global iqtisodiy faollikning qariyb 32 foizini tashkil etadi. Osiyo mamlakatlarida iqtisodiyot jadal rivojlanmoqda. Aholining daromadlari oshmoqda.

Shu bilan birga, iqtisodiy taraqqiyot, o'z-o'zidan, Barqaror rivojlanish maqsadlari ta'minlanishi va inson huquqlari yanada samarali himoya qilinishi, degani emas.

Ikkinchidan, Osiyo qit'asida yashaydigan 3,1 milliard nafar aholi taxminan 15 ta yirik til oilasiga mansub turlicha til va shevalarda gaplashadi. Shuningdek, Osiyo dunyodagi barcha asosiy dinlar – nasroniylik, buddaviylik va islom dinining vatanidir. Qit'ada boshqa ko'plab diniy konfessiyalar ham mavjud. Shunga qaramay, sayyoramizning boshqa qit'alaridan farqli ravishda, Osiyoda inson huquqlarini himoya qilish bo'yicha muayyan hukumatlararo yoki mintaqaviy tizim haligacha yaratilmagan.

Uchinchidan, Samarqand shahrida o'tadigan Osiyo forumining asosiy ish faoliyati inson huquqlarini himoya qilish bo'yicha qit'amizdagi mavjud mexanizmlarni yanada takomillashtirish va yangilarini ta'sis etish, inson huquqlari bo'yicha milliy institutlar o'rtasida o'zaro hamkorlikni ta'minlash yuzasidan amaliy tavsiyalar ishlab chiqishga qaratiladi.

– Osiyo anjumanida qaysi xalqaro tashkilotlar va xorijiy davlatlardan mutaxassislar ishtirok etadi? Ular qanday masalalarni muhokama qiladilar?

– Osiyo forumida dunyodagi nufuzli xalqaro va mintaqaviy tashkilotlarning rahbarlari hamda ekspertlari ishtirok etadi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti, Islom hamkorlik tashkiloti namoyandalari shular jumlasiga kiradi.

Shuningdek, xorijiy mamlakatlar parlamentlari a'zolari, inson huquqlari bo'yicha milliy institutlar va nodavlat notijorat tashkilotlari faollari, ekspertlar, chet el axborot agentliklari hamda ommaviy axborot vositalari vakillari qatnashadi.

Agar raqamlarda ifodalaydigan bo'lsak, Inson huquqlari bo'yicha Osiyo forumida 40 ta xalqaro va mintaqaviy tashkilot, 19 ta xorijiy davlat, 4 ta mamlakat parlamentlari va 26 ta inson huquqlari bo'yicha milliy institut vakillari ishtirok etadi. Shunday qilib, xorijiy ishtirokchilarning soni qariyb 120 nafarga yaqinni tashkil qilmoqda.

– Forum ishi qanday tashkil etiladi?

– Forum yalpi majlis bilan ochiladi. So'ngra xalqaro anjuman ishtirokchilari to'rtta sessiyada
muayyan mavzular bo'yicha muloqot olib boradilar.

Birinchi sessiya – “Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi merosi – universallik va inson huquqlari”, deb nomlanadi. Ushbu sessiya iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, fuqarolik va siyosiy
huquqlarning universalligi va o'zaro bog'liqligi printsiplariga bag'ishlanadi. Unda inson huquqlarini ta'minlash sohasidagi majburiyatlarning bajarilishi borasida erishilgan yutuqlar va mavjud muammolar ko'rib chiqiladi.

Ikkinchi sessiya – “Inson huquqlari – Barqaror rivojlanish maqsadlarini ta'minlash asosi sifatida”, deb nomlangan. Unda BMT belgilagan maqsadlarga erishish uchun inson huquqlarini himoya qilish va ta'minlashda davlatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlari hamda inson huquqlari bo'yicha milliy institutlarning tutgan o'rni va ahamiyati muhokama qilinadi.

Uchinchi sessiya – “Inson huquqlari sohasi ta'limi: innovatsiyalar va yangi da'vatlar”. Mazkur sessiya keng aholi qatlamlariga inson huquqlari masalalari bo'yicha ta'lim berishni tashkil etish sohasidagi yangicha yondashuvlar va innovatsiyaviy yechimlar tahliliga bag'ishlanadi.

To'rtinchi sessiya – “Inson huquqlari bo'yicha milliy institutlarning inson huquqlari hurmat qilinishi, himoya etilishi hamda ularga rioya qilinishini ta'minlash masalalarida davlat organlari va fuqarolik jamiyati institutlari bilan o'zaro hamkorligi”, deb ataladi. Forum ishtirokchilari ushbu sessiyada inson huquqlari himoya etilishini ta'minlashda inson huquqlari bo'yicha milliy institutlar, davlat organlari va fuqarolik jamiyati institutlari o'zaro hamkorlikda qo'llaydigan mexanizmlar, vositalar va yondashuvlar xususida so'z yuritadilar.

– Forum yakunida qanday hujjat qabul qilinadi?

– Osiyo forumi yakunida Inson huquqlari bo'yicha Samarqand deklaratsiyasini qabul qilish rejalashtirilgan. Ushbu yakuniy hujjat Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi va Barqaror rivojlanish maqsadlarida belgilangan vazifalarni yanada samarali bajarish istiqbollariga bag'ishlanadi.

Xususan, Samarqand Deklaratsiyasida davlatlarning xalqaro hujjatlar asosida insonning barcha huquqlari va asosiy erkinliklarini himoya qilish bo'yicha o'z zimmasiga olgan majburiyatlarini bajarishi istiqbollari haqida so'z boradi. Bu jarayonda inson huquqlari himoya qilinishini, tarixiy, madaniy va diniy rang-baranglikni hisobga olgan holda rag'batlantirish masalalariga e'tibor qaratiladi.

– Osiyo forumi doirasida Markaziy Osiyo inson huquqlari bo'yicha milliy institutlarning uchrashuvi o'tkazilar ekan. Shu haqda ham qisqacha to'xtalsangiz?

– Ha, Osiyo forumi arafasida, 21 noyabrda Toshkent shahrida o'tkaziladigan Markaziy Osiyo inson huquqlari bo'yicha milliy institutlari rahbarlarining uchrashuvi bo'ladi. Uchrashuvda mintaqa mamlakatlarida inson huquqlariga rioya etilishi ko'rib chiqiladi va inson huquqlari bo'yicha milliy institutlar o'rtasidagi hamkorlikning turli yo'nalishlari muhokama qilinadi.

Kengash ishi yakunlari bo'yicha Markaziy Osiyodagi inson huquqlari bo'yicha milliy institutlarning Toshkent Bayonoti qabul qilinishi kutilmoqda. Toshkent Bayonotida inson huquqlari sohasidagi qonunchilik asoslarini Parij printsiplariga muvofiq ravishda takomillashtirish, mintaqamizdagi inson huquqlari bo'yicha milliy institutlar tomonidan amalga oshirilayotgan ishlar haqida o'zaro axborot almashish, samarali hamkorlik qilishga doir masalalar aks etadi.

Jumladan, mintaqa davlatlarining ta'lim muassasalari, biznes tuzilmalari, fuqarolik jamiyati institutlari bilan inson huquqlarini ta'minlash borasidagi hamkorlik aloqalarini rivojlantirish, bu yo'nalishda qo'shma loyihalar va ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirishga qaratilgan yangi tashabbuslar ilgari suriladi. “Markaziy Osiyo mamlakatlari inson huquqlari bo'yicha milliy institutlari forumi” nomli internet-portal tashkil etish shunday loyihalar qatoriga kiradi.

– Osiyo forumining ahamiyati nimada?

– Inson huquqlari bo'yicha Osiyo forumi va milliy institutlarning Toshkent uchrashuvi O'zbekistondagi inson huquqlari bo'yicha milliy institutlarning keyingi davrda amalga oshirayotgan ishlarini xalqaro hamkorlarimiz, butun jahon jamoatchiligi vakillari e'tiboriga havola etish uchun muhim minbar vositasini o'taydi, degan fikrdaman.

Xulosa qilib aytganda, Inson huquqlari bo'yicha Osiyo forumida, birinchidan, biz yashab turgan ko'hna qit'ada inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari ta'minlanishi borasida erishilgan natijalar ko'rib chiqiladi. Shu bilan birga, bu boradagi ilg'or tashabbuslarga atroflicha baho beriladi.

Ikkinchidan, Osiyo qit'asida insonning barcha huquqlari va asosiy erkinliklari ta'minlanishi, himoya qilinishi hamda ularga rioya etilishi yuzasidan o'zaro hamkorlikda kelgusida amalga oshiriladigan muhim chora-tadbirlar belgilab olinadi.